İş ararken iğneyle kuyu kazıyorlar

Aysel Bozan Yılmaz - Türkiye, özellikle Anadolu, zengin bir tarihi mirasa sahip. Hitit, Lidya, Frigya gibi uygarlıkların yanı sıra Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı gibi imparatorlukların yaşam sürdüğü bu topraklarda yapılan arkeolojik kazılar, dünya tarihini değiştirmeye devam ediyor. Farklı bölgelerde 400’ün üzerinde kazı çalışması tüm hızıyla sürüyor ancak buna rağmen birkaç köklü üniversite dışında arkeoloji programları kontenjanlarını dolduramıyor.

Öyle ki bu yıl, 43’ü devlet, 2’si vakıf olmak üzere 45 üniversitede, Arkeoloji, Klasik Arkeoloji, Protohistorya ve Asya Arkeolojisi, Tarih Öncesi Arkeolojisi, Türk İslam Arkeolojisi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi adı altında öğrenci alan programların 2 bin civarında kontenjanı vardı; yarısı boş kaldı.

Bunun en büyük sebebi mezunlarının iş bulamaması; bulanların da çok düşük maaşlara çalışması. Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi’nin, Üni-Veri araştırması da bunu ortaya koyuyor. Buna göre arkeoloji bölümü mezunlarının yüzde 53’ü ilk 6 ayda işe girebiliyor; yüzde 21,9’unun işe girme süresi 12 aydan fazla sürüyor. Mezuniyetten sonra yüzde 62,4’ü asgari ücret ile 2.999 TL aralığında bir maaşla işe başlıyorlar; 6.000 TL ve üzeri maaş alanların
oranı ise sadece yüzde 1,7.

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bazı kazıların süresini 12 aya çıkarması ve Türk Tarih Kurumu’ndan kazılara aktardığı ödenek sayesinde işe alınanların sayısı arttı ancak bu yeterli değil. Peki, arkeologların sorunları neler, çözüm
için neler yapılabilir? Bu konudaki sorularımızı Arkeologlar Derneği Başkanı Dr. Soner Ateşoğulları cevapladı:

Kamu için KPSS şart

Arkeoloji mezunlarının iş bulma olanakları nedir?

Arkeoloji birçok insan için büyüleyici bir alan olmasına rağmen Türkiye gibi zengin bir mirasa sahip ülkede, arkeoloji eğitimi almış insanların iş bulması oldukça zor; iş olanakları oldukça sınırlı. Kamuda iş bulamayan arkeologlar çoğunlukla bankacılık, pazarlama, profesyonel turist rehberliği gibi mesleklere veya özel sektörde farklı alanlara geçiş yapmakta.

Kendi alanlarında nerelerde çalışabiliyorlar?

Kamuda çalışma yolu KPSS'den geçmekte. KPSS ile Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı müzeler başta olmak üzere, Bakanlığın merkez ve taşra teşkilatında, kültür varlıklarını koruma bölge kurullarında; MTA, Karayolları ve Vakıflar genel müdürlüklerinde, belediye ve valiliklere bağlı Koruma Uygulama ve Denetim Büroları’nda; üniversitelerin arkeoloji bölümlerinde araştırma görevlisi olarak çalışabilmekteler. Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın bazı kazıların süresini 12 aya çıkarması ve Türk Tarih Kurumu’ndan kazılara aktarılan ödenek sayesinde 2020-2021’de, arkeolog, sanat tarihçisi, restoratör olmak üzere toplam 309 personel iş buldu. Bakanlığın bu sayıyı artırmak için gayret gösterdiği duyumlarını almaktayız. Ayrıca az sayıda da olsa arkeologlar özel sektörde meslekleriyle ilgili iş bulabilmekte. Ulusal ve uluslararası baraj, boru hattı, otoyol, enerji tesisi, havaalanı, liman, nükleer santral, petrokimya tesisi, sağlık kompleksleri, yer altı depolama tesisi ve maden çıkartma gibi büyük çaplı projeleri hazırlayan firmalarda arkeolog olarak iş bulabilmekteler.

Mevsimlik işçi gibi!

Pek çok arkeolog, mevsimlik işçi gibi yılın belli aylarında çalışıyor. Bu konuda size gelen şikâyetler var mı?

Arkeoloji mezunlarının büyük çoğunluğunun işsiz kaldığı bir ortamda bu arkadaşlarımızın geçici veya mevsimlik de olsa iş buldukları için kendilerini şanslı hissetmeleri lazım. Bu konunun çözümü kazı başkanlıklarının sözleşmeli de olsa daha
fazla kadro istihdamı sağlaması şeklinde olabilir veya kamuda çalışmak isteyenlerin KPSS'den yeterli puanı alıp mülakatı da kazanarak kadro elde etmeleridir.

İş bulabilen yeni mezunlar ortalama ne kadar kazanıyor?

Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı bir müzede işe başlayan arkeolog aylık ortalama 6.100-6200 TL arası, 9/1’inden başlayan kültür ve turizm uzman yardımcısı ise aylık 8.500 TL kazanmakta. Üniversitede araştırma görevlisi olarak işe giren bir arkeolog yaklaşık 7.500-8.000 TL maaş almakta. Özel sektörde bu rakam biraz daha yüksek olabilmekte.

Üniversiteler, arkeolojiyle ilgili bölümlerden her yıl kaç mezun veriyor? Sizce kontenjanlar fazla değil mi?

YÖK’ün verilerine göre Türkiye’de 45 arkeoloji bölümü var; her yıl yaklaşık 1500’e yakın öğrenci mezun oluyor. Bu sayı iş olanakları düşünüldüğünde, çok fazla. Bu sorunun çözümü için ya daha az öğrenci alınmalı ya da devlet arkeologlara daha fazla kadro vermeli veya arkeologlara yeni iş alanları açılmalı. İş olanaklarının kısıtlı olması nedeniyle arkeoloji bölümlerini tercih edenlerin sayısında 2018’den beri büyük bir düşüş gözlenmekte olup birçok üniversite 6 öğrenci sınırını tamamlayamadığı için 2018-2021 yılları arasında öğrenci alımını durdurdu. Ankara, İstanbul, İzmir, Çanakkale ve Antalya’da bulunan üniversitelerin dışında bazı üniversitelerde verilen arkeoloji eğitiminin kalitesinin mutlaka yükseltilmesi gerekmekte. Ayrıca ikinci eğitim uygulamalarına son verilmesinin uygun olacağını düşünmekteyiz.

‘Mezarcı’ algısı rahatsız ediyor

İş bulma dışında başka ne sıkıntılar yaşanıyor?

Arkeoloji yeterince anlaşılamayan mesleklerin başında gelmekte. Toplumda genelde arkeologların defineci, mezarcı olduğu algısı hakîm. Bu yaklaşım arkeologları rahatsız etmekte. Son dönemde Göbeklitepe gibi alanların keşfi arkeolojiye olan ilgiyi artırdı. Müzelerin yaptığı eğitim çalışmaları, sosyal medya ve basında çıkan olumlu haberlerle kültürel mirasa sahip çıkma bilinci artmakta. Ancak basının arkeoloji, definecilik, kaçak kazı vs. gibi haberlerde kullandığı dilde sorun var. “Paha biçilemez!” gibi başlıklarla verilen haberler, defineciliği özendirmekte. Üniversitelerin yaptığı kazılarda bürokratik yükün fazla olması ve verilen ödeneklerin yetersizliği de kazıların sürdürülebilirliği açısından sıkıntı yaratmakta. Çözüm olarak kazı başkanları sponsor bulmaya özendirilmekte. Ancak bu, günümüz ekonomik koşullarında pek mümkün olmamakta.