Fiilde Çatı Nedir? Örnekler İle Fiil Çatısı Konu Anlatımı

Fiilde çatı konusu; yüklem, özne, nesne ilişkisini anlatan Türkçe dil bilgisi konuları içinde yer alır. Öğrenciler için oldukça zorlayıcı konulardan bir tanesi olan fiilde çatı konusu ayrıntıları olan dilbilgisi konular içinde yer alır. Küçük noktaları sayesinde öğrenciler konu ile ilgili tüm detayları kavrayarak fiilde çatı konusuna hakim olabilir.

 Örneklerle Fiilde Çatı Konu Anlatımı 

 Fiilde çatı konusunda yüklem, özne, nesne konuları arasındaki ilişkisi yer almaktadır. Fiilde çatı iki ana başlık altında incelenir. Özne yüklem ilişkisine göre fiiller etken fiil ve edilgen fiil dönüşlü fiil ve işteş fiil olarak 4 alt başlığa ayrılır. Nesne yüklem ilişkisine göre fiiller geçişli fiil, geçişsiz fiil, oldurgan fiil ettirgen fiil olarak 4 alt başlıkta incelenir.

 Özne Yüklem İlişkisine Göre Fiiller

 Etken fiil

 İşi yapan gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere etken fiil denir.

 Örnek:

 ‘Babam her gün kitap okuyor.’ cümlesinde okuma işini yapan kişi bulunur. İş yapan gerçek bir öznedir.

 Edilgen fiil

 Fiilde işi yapan gerçek bir özne olmayan fiillere edilgen fiil denir.

 Örnek:

 ‘futbolcu kırmızı kartla oyundan atıldı.’ cümlesinde atma işini gerçekleştiren kişi yoktur.

 Dönüşlü fiil

 İşi yapan ve yapılan işten etkilenen gerçek bir öznenin bulunduğu fiillere dönüşlü fiil denir. Etken fiillere –l ve -n ekleri getirilerek yapılır.

 Örnek: 

 ‘Ahmet maçı kazanınca sevindi.’ cümlesinde işi yapan Ahmet olduğu gibi işten etkilenen de yine Ahmet’tir.

 İşteş fiil 

 Örnek:

 Fiilde anlatılan işin birden fazla kişi ya da varlık tarafından birlikte ve karşılıklı yapıldığı anlamı çıkan fiillere işteş fiil denir.

 Örnek:

 ‘Çocuklar bahçede top oynuyor.’ – birlikte yapma anlamı vardır.

 ‘iki çocuk tartıştı.’ - karşılıklı yapma anlamı vardır.

 Nesne Yüklem İlişkisine Göre Fiil Çatısı 

 Geçişli fiil

 Nesnesi olan ya da nesne alabilen fiillere geçişli fiil denir.

 Örnek:

 ‘içeriden su getirdi.’ cümlesinde getirmek eyleminden etkilenen varlık sudur.

 Geçişsiz fiil 

 Nesne almayan yani ‘neyi ve kimi’ sorularına cevap vermeyen fiillere geçişsiz fiil denir.

 Örnek:

 ‘Dayımlar bugün tatile gidiyor.’ cümlesinde gitmek eylemi nesne almamıştır.

 Oldurgan fiil 

 Geçişsiz fiillere ‘-r, -t, -tır’ ekleri getirilerek fiilin geçişli hale getirilmesiyle oluşturulan fiilleri oldurgan fiil denir. Fiilin ilk hali ‘ne, neyi, kim’ sorularına cevap verirken, ikinci hali ‘-r, t, -tır’ eklerini alır ve bu sorulara cevap vermez.

 Örnek:

 ‘Bardakları elinden düşürdü.’ cümlesinde düşmek sözcüğü geçişsizdir. Bu fiil eki alarak geçişli hale getirilmiştir.

 Ettirgen fiil

 Geçişli fillerin ‘-r,-t,-tır’ geçişlilik derecesinin artırılması ile oluşturulan fiillere ettirgen fiil denir.

 Örnek:

 ‘Kitabı öğrencilere okuttu.’ cümlesinde ‘okumak’ geçişli bu fiilden türetilen ‘okutmak’ da ettirgen fiildir.