SON DAKİKA Suriye'de bundan sonra ne olacak? Üç olası senaryo

Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW), Suriye'nin kimyasal silah stoklarının geleceğiyle ilgili endişeleri ele almak için bugün acil bir toplantı düzenleyecek.

OPCW Suriye'deki yeni yetkililere, klor gazı da dahil olmak üzere tehlikeli maddeleri koruma ve imha etme konusundaki uluslararası yükümlülüklerine uymaları konusunda bir hatırlatma yayınladı.

OPCW'nin yürütme kurulu ardından Suriye'deki gelişen durumu görüşmek ve ülkenin uzun süredir devam eden iç savaşı sırasında kimyasal silah kullanımına ilişkin devam eden soruşturmaları incelemek için toplantı çağrısı yaptı.

Euronews haberine göre Esad rejimi kimyasal silah kullandığını sürekli olarak reddetti, ancak OPCW bu silahların tekrar tekrar kullanıldığına dair kanıtlar buldu. Bu yılın başlarında, 2015'te Suriye'nin Marea kasabasına düzenlediği saldırıda hardal gazı kullandığı ortaya çıktı.

ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Matthew Miller, OPCW'nin yetkisi altında denetim ve doğrulama çalışmalarından sorumlu olduğunu vurgularken "Bu denetim ve doğrulama meselesine gelince, doğrulama çabalarını kendi yetkisi altında yürütmek bu örgütün sorumluluğundadır, üye devletlerin veya Amerika Birleşik Devletleri'nin veya diğer devletlerin değil," dedi.

MART BAŞINA KADAR GEÇİŞ SÜRECİ

Devrik Suriye hükümeti, daha önce güneybatı Suriye'deki isyancı ittifakının "kurtuluş hükümetine" başkanlık eden Muhammed el-Beşir liderliğindeki bir geçiş kabinesine iktidarı devretme sözü verdi. El-Beşir, geçiş döneminin Mart ayının başına kadar uzatılacağını söylüyor.

Suriye'deki durum çok hızlı değişiyor ve şu anda ülkenin geleceğini tahmin etmek zor. Ancak uzmanlar, BBC Rusça ekibine üç ana senaryo özetledi.

1. SENARYO: SURİYE'NİN BİRLEŞMESİ

BBC'ye konuşan uzmanlara göre bu en elverişli senaryo çünkü HTŞ diğer siyasi güçlerin ülkeyi onunla birlikte sorumlu bir şekilde yönetmesine izin veriyor, Suriye ulusal uzlaşma yoluna giriyor ve bölgedeki diğer bazı ülkelerin aksine yeni bir karşılıklı intikam, cinayet, yağmalama ve yeni bir savaştan kaçınıyor.

HTŞ lideri Colani açıklamalarında Suriyeli grupları birleşmeye ve birbirlerine saygı göstermeye çağırıyor.

Suriyeli-İsviçreli siyaset bilimci ve Lozan Üniversitesi profesörü Joseph Dacher, Suriyeli grupların ülkeyi barışçıl ve dostça yönetmeye başlamasının, özgür seçimlerden sonra iktidarı bölüp merkezsizleştirmesinin şu anda pek olası olmadığına inanıyor.

Daher "El Colani önce eski rejimin başbakanının geçiş dönemi için kalacağını duyurdu. Ancak daha sonra, HTŞ tarafından yönetilen İdlib Ulusal Kurtuluş Hükümeti'nden Muhammed el-Beşir'i başbakan olarak atadı" hatırlatması yaparak HTŞ'nin iktidarını sağlamlaştırmak istediğini söyledi ve ekledi:

"Bölgede güç yayılmış durumda. Başa çıkması çok zor olacak. Başlangıçta sadece İdlib'i kontrol ediyordu. Şimdi Halep, Hama, Humus ve başkent Şam'ı kontrol ediyor. Bu bölgelerdeki gücü paylaşması gerekecek."

2. SENARYO: HTŞ'NİN OTORİTER 'TEK ADAM' İKTİDARI

Colani'nin İdlib'de HTŞ'nin istikrarı ve kamu hizmetlerinin işleyişini sağlayan etkili bir hükümet olabileceğini göstermeye çalıştığını belirten Josef Dacher, "HTŞ, gücü esas olarak baskı yoluyla elinde topladı. Aynı anda tüm silahlı muhalif grupları yönetime getirip halka hizmet sağlasa da, yine de baskı uyguladı siyasi muhaliflerini hapsetti" diyor.

Eleştirilere yanıt olarak HTŞ, insan hakları ihlalleriyle suçlanan bir güvenlik teşkilatını dağıttı ve kamuoyunun şikayetlerini ele alacak bir departman kurmak gibi bazı reformlar gerçekleştirdi. Ancak HTŞ muhalifleri bunun protestoları susturmayı amaçlamak için aldatmaca reformlar olduğunu savunuyor.

Analist, "Burada iyi nokta HTŞ'nin gücünün artık Şam'a kadar uzanması ve tüm bu bölgeleri yönetecek askeri ve insan kaynaklarına sahip olmaması" diyor.

3. SENARYO: İÇ SAVAŞ

Üçüncü senaryoda ise "En kötü durumda, Suriye, Arap Baharı'ndan sonra bazı diğer ülkelerde olduğu gibi, yine kanlı bir kaosa sürüklenecek" ifadeleri yer aldı ve şöyle devam etti:

"Libya ve Irak yöneticileri Muammer Kaddafi ve Saddam Hüseyin devrildiklerinde, onların yerine geçecek hazır bir yedek yoktu. Onları deviren yabancı müdahalenin feci sonuçları oldu. Güç boşluğu yağma, cinayet, kanunsuzluk ve iç savaş dalgasıyla dolduruldu."

"Suriye'de, farklı silahlı gruplar arasındaki güç mücadelesi daha fazla kan dökülmesine ve sadece Suriye'nin değil, tüm bölgenin daha fazla istikrarsızlaşmasına yol açabilir."

Geçici başbakan El Beşir. Fotoğraf: AFP

BBC Arapça özel muhabiri Feras Kilani "Yeni başbakan arkasında iki bayrakla bir konuşma yaptı 'devrim bayrağı' (Suriye'nin yeni bayrağı) ve Taliban bayrağına benzeyen bir bayrak ve bu birçok kişiyi şok etti. Bu, yeni hükümetin Taliban'ın yolunu izleyeceği ve Şeriat yasalarına sahip bir İslam devleti yaratacağı anlamına gelebilir," dedi.

BM Suriye elçisi Geir Pedersen AFP'ye yaptığı özel açıklamada, Suriye'nin geçiş hükümetinin yeni bir iç çatışmayı önlemek için farklı partileri ve toplulukları bir araya getirerek daha kapsayıcı bir süreç için çabalaması gerektiğini söyledi.

Pedersen "En büyük endişem, geçişin yeni bir iç çatışmaya ve potansiyel olarak yeni bir iç savaşa yol açabilecek şekilde yeni çelişkiler yaratması," ifadelerini kullandı.

2017 yılında Putin Moskova'da Esad'ı karşılarken. Fotoğraf: Kremlin

Rus hükümetine yakın üç kaynak, Bloomberg'e, "Rus ajanların diktatöre muhaliflerle olan savaşı kaybedeceğini söylediklerini ve ülkeyi derhal terk etmesi gerektiğini belirttiğini" aktardı.

Bloomberg haberine göre "Esad, bu tavsiyeyi dinledi ve ihanete uğrama korkusuyla en yakın danışmanlarına ve dostlarına haber vermeden Şam'dan kaçtı. Özel jeti başkentten havalandıktan sonra transponder cihazı kapatıldı ve uçak, Suriye kıyısındaki Rusya’nın Hmeymim hava üssüne yöneldi."

Haberde Esad'ın oradan Moskova'ya gitti, muhtemelen bir Rus askeri uçağına transfer olduğu yine aynı kaynaklara dayandırılarak aktarıldı.

Kremlin, Pazartesi günü Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'i Pazar günü Esad’ın kurtarılmasını bizzat onayladıığını belirtirken, Bloomberg haberine göre Rusya makamları aynı zamanda Esad'ın sürgündeki güvenliğini garanti altına aldı, fakat kaynaklara göre Putin "kendisiyle görüşme niyetinde değil."

'TESLİM EDİLMEYECEK' AÇIKLAMASI

Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov, Esad ve ailesinin şu anda Rusya'da olduğunu ve binlerce muhalifini öldürdüğü gerekçesiyle Uluslararası Ceza Mahkemesi'ne teslim edilmeyeceğini doğruladı.

Ryabkov, "Güvende. Bu, Rusya'nın böyle olağanüstü durumlarda gerektiği gibi hareket ettiğini gösteriyor" dedi.

AFP'nin dün geçtiği görüntülere göre, devrik Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad'ın babası Hafız'ın memleketi Kardaha'daki mezarı ateşe verildi. Muhalifler ve halk mezarın yanışını izledi.

Suriye İnsan Hakları Gözlemevi savaş gözlemcisi AFP'ye muhaliflerin, Esad'ın Lazkiye'deki merkezinde bulunan mezzarı ateşe verdiklerini söyledi. Görüntülerde türbenin bazı bölümlerinin yandığı ve hasar gördüğü, Hafız Esad'ın mezarının da yakılarak tahrip edildiği görülüyor.

Bu yapı aynı zamanda Beşar'ın 1994 yılında bir trafik kazasında ölmeden önce iktidarı devralmaya hazırlanan kardeşi Bassel de dahil olmak üzere Esad ailesinin diğer üyelerinin mezarlarına da ev sahipliği yapıyordu.

Baas rejimi ve Esad ailesinin iktidarda geçirdiği süre boyunca Suriye'de yaptığı katliamlar hafızalara kazındı.

Suriye'nin sınırdaki Dera kentinde 21 Mayıs 2011'de rejim karşıtı protestolarda graffiti çizen 13 yaşındaki Hamza el Hatib işkence gördü, Hamza'nın uzuvları kesilmiş bedeni, hükümet karşıtı bir gösteride tutuklandıktan haftalar sonra ailesine teslim edildi.

El Hatib'in ölümü ve duvarlara Esad karşıtı yazılar yazdıkları gerekçesiyle diğer gençlerin de işkenceden geçirilmesi protestoların yayılmasına sebep oldu.

Kısa süre önce, yine polisin 2019'da tutukladığı Hamza'nın ağabeyi Ömer'in de gözaltında öldüğüne dair Sednaya Hapishanesi'nde bulunan belgelerin ekran görüntüleri de yeni gelmişti.

Hamza ve Ömer'in annesi Samira, Esad'ın devrilmesinden sonra BBC'ye konuşarak "Bugün ya da yarın gelecek diye düşünüyordum. Bugün haberini aldım" dedi.

Habere göre yaşadıklarını acıyla titreyerek anlatan anne devrik lider için "İnşallah bedelini öder ve Allah ondan ve çocuklarından intikam alır" ifadelerini kullandı.

Carlos Latuff'un karikatürü.

Hamza'nın mezarı, ailesinin anlattığına göre hükümet güçlerine ait bir tankın attığı top mermisi yüzünden yıkılmış, bir kuzeni 13 yaşında feci şekilde öldürülen kuzeninin ölüm anları için "Ölmüşken bile vurmaya devam ettiler" dedi.