İran'ın yeni cumhurbaşkanı belli oluyor! Sandıklara katılım oranında dikkat çeken iki detay
27.06.2024 - 19:08 | Son Güncellenme:
İran yeni cumhurbaşkanını seçecek. Kamuoyu yoklamasına göre yarışın ilk sırasında reformist aday Mesud Pezeşkiyan yer alıyor. Seçime saatler kala bir kişi adaylıktan çekildi. Peki İran'da seçim heyecanı var mı, oy kullanma oranı nasıl olacak? 7 yıldır Türkiye'de yaşayan İran vatandaşı ile konuştuk.
İdil Janet Huvaj - Cansu Kocaman / İran, İbrahim Reisi'nin helikopter kazası sonrası hayatını kaybetmesinin ardından cumhurbaşkanı seçimi için oy kullanmaya gidiyor. Seçimlerde aday olmak için toplam 80 kişi başvurdu. 6 kişinin ise adaylığı onaylandı. 6 kişiden 5'i muhafazakar kanatta yer alırken sadece biri reformcu kanattan.
REFORMİST ADAY ÖNDE!
İran'da bir kamuoyu yoklamasında, cumhurbaşkanı seçiminde yarışın ilk sırasında yüzde 33,1 ile reformist aday Mesud Pezeşkiyan, ikinci sırasında yüzde 28,8 ile Said Celili yer alırken diğer muhafazakar aday Muhammed Bakır Kalibaf ise yüzde 19,1 ile üçüncü sırayı aldı.
İKİ ADAY ÇEKİLDİ
Muhafazakar adaylarından Ali Rıza Zakani, muhafazakar kanat lehine seçim yarışından çekildi. Tahran Belediye Başkanı Zakani, X sosyal medya hesabından paylaştığı mesajında, seçimden çekildiğini duyurdu.
Muhammed Bakır Kalibaf ve Said Celili'ye aralarında uzlaşarak muhafazakarların seçime tek adayla girmesini sağlamalarını isteyen Zakani mesajında, şu ifadelere yer verdi: "Yasal rekabet süresinin sonuna kadar kaldım ancak Şehid (19 Mayıs'ta hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim) Reisi'nin yolunun devamı daha önemli. Celili ve Kalibaf'tan birlik olmalarını, devrimci güçlerin haklı taleplerini cevapsız bırakmamalarını ve üçüncü Ruhani hükümetinin oluşmasının engellenmesini talep ediyorum."
Muhafazakar adaylardan Emir Hüseyin Kadızadehaşimi de dün "muhafazakar kanatta birliği güçlendirmek için" adaylıktan çekildiğini açıklamıştı.
KATILIM ORANI MERAKLA BEKLENİYOR
İran'da 28 Haziran'da yapılacak cumhurbaşkanı seçimine katılım oranı merakla bekleniyor. İranlı Öğrenciler Anket Ajansı'nın (ISPA) 9-10 Haziran'da ülke genelinde 3 bin 906 kişiyle yaptığı anket bu konuda ip uçları veriyor.
ISPA'nın seçmenlerle yüz yüze gerçekleştirdiği ankette, seçmenlerin yüzde 44,4'ü 28 Haziran'daki seçimlere kesinlikle katılacağını, yüzde 7,3'ü ise büyük olasılıkla katılacağını belirtti.
Ankete katılanların yüzde 28,7'si seçime hiçbir şekilde katılmayacağını, yüzde 14,9'u, henüz seçime katılıp katılmama konusunda karar vermediğini söyledi. Katılımcıların yüzde 4,7'si ise seçime katılma ihtimalinin az olduğunu ifade etti.
"İNSANLAR ÖZGÜR OLSUNLAR"
İran'daki seçimlerle ilgili görüşlerini 7 yıldır Türkiye'de ailesiyle birlikte yaşayan İran vatandaşına sorduk. İsminin belli olmasını istemeyen İran vatandaşı Ş.A.'nın ailesi İran'da yaşamaya devam ediyor. İran'da mimarlık okuyan fakat şu an İstanbul'da kafe işleten Ş.A., sosyal bir hayat istediğini vurguluyor. Ş.A., "İnsanlar özgür olsunlar, herkes nasıl isterse giyinsin, rahat fikrini ifade etsin istiyorum" diyor.
İRAN HALKI NEDEN OY KULLANMIYOR?
Kendisinin, ailesinin oy kullanmayacağını belirten Ş.A, bu seçimlerde katılımın düşük olmasını beklediğini belirtiyor. Ş.A., İran'da seçimlere katılımın düşük olma nedeninin ise iki nedenle açıklıyor. Halkın kendi adayını belirleyememesi ve herhangi bir değişikliğe inancın olmaması.
KADINLAR VE GENÇLER
Oy kullanma oranının düşük olacağını belirten Ş.A., İran'daki kadın ve gençlerin eğer sandığa giderlerse Mesud Pezeşkiyan ve Said Celili'ye oy vereceklerini düşündüğünü belirtiyor.
İRAN'IN 4 ADAYI
Muhammed Bakır Kalibaf - Muhafazakar meclis başkanı ve eski Devrim Muhafızları komutanı. En çok öne çıkan aday.
Said Celili - Dini lider Ayetullah Ali Hamaney'in ofisini dört yıl boyunca yöneten aşırı muhafazakar eski nükleer başmüzakereci.
Mustafa Purhumammedi - Muhafazakar eski içişleri ve adalet bakanı.
Mesud Pezeşkiyan - Eski sağlık bakanı ve İran parlamentosunda Tebriz'i temsil eden tek reformist aday.
1979'DAN BERİ SEÇİMLERE KATILIM ORANI NASIL GERÇEKLEŞTİ?
İran'da son dönemlerde halkın seçime katılım oranlarına bakıldığında düşüş gerçekleştiği görülüyor. Bu durum, ülkedeki sosyo ekonomik sorunların yanı sıra Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin halkın önemli bir kısmı tarafından destek gören bazı önemli isimlere seçimlerde adaylık izni vermemesine karşı yapılan boykot çağrılarından kaynaklanıyor.
İran'da 1979'da gerçekleşen devrim sonrasında ilk cumhurbaşkanlığı seçimleri 25 Ocak 1980'de yapıldı. Ülkenin ilk cumhurbaşkanı olan Ebulhasan Benisadr'ın kazandığı ve yaklaşık 14 milyon seçmenin oy kullandığı seçimlere katılım oranı yüzde 67,4 oldu.
Benisadr'ın 21 Haziran'da Meclis tarafından azledilmesi ve ardından 22 Haziran'da lider Ayetullah Ruhullah Humeyni tarafından görevden alınmasının ardından cumhurbaşkanlığı seçimleri erkene alınarak 24 Temmuz 1981'de yapıldı. Seçimi önceki Başbakan Muhammed Ali Recai kazanırken katılım oranı yüzde 64,2'ydi.
CUMHURBAŞKANI RECAİ, TERÖR SALDIRISINDA ÖLDÜRÜLÜNCE YENİDEN SEÇİM YAPILDI
Aynı yıl Cumhurbaşkanı Recai'nin terör saldırısında öldürülmesinin ardından 2 Ekim 1981'de yeniden cumhurbaşkanlığı seçimleri yapıldı. Katılım oranının yüzde 74,2 olduğu seçimi Ali Hamaney kazandı.
1985 SEÇİMLERİ
Daha sonra 16 Ağustos 1985'te yapılan seçimlere, Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin seçime adaylık için başvuran eski Başbakan ve demokrasi yanlısı "Nehzet-i Azadi-yi İran" (İran Özgürlük Hareketi Partisi) Genel Sekreteri Mehdi Bazergan başta olmak üzere bazı isimlere adaylık izni vermemesi nedeniyle boykot çağrılarının gölgesinde gidildi.
Devrim lideri Ayetullah Ruhullah Humeyni'nin devrimi gerçekleştirmesine yardım etmek ve ülkede teokrasinin egemen kılınmasını sağlamak amacıyla 1979'da kurulan İslam Cumhuriyeti Partisi'nin 3 kurucusu Ali Hamaney, Mahmud Kaşani ve Esedullah Esgeroladi'nin katıldığı seçimleri şu anda ülke lideri olan Ayetullah Hamaney, oyların yüzde 85'ini alarak kazandı.
Ülkedeki 26 milyon seçmenden 14 milyonunun oy kullandığı seçime katılım oranı boykot çağrıları nedeniyle yüzde 54,8'de kaldı.
1989 SEÇİMLERİ
İran'da 28 Temmuz 1989'da yapılan üçüncü cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de Anayasayı Koruyucular Konseyi, İran Özgürlük Hareketi'nin desteklediği aday İbrahim Yezdi'yi veto etti. Devrimin kurucularından sayılan Ali Ekber Haşimi Rafsancani ile bağımsız aday Abbas Şeybani'nin yarıştığı seçimi Rafsancani, yüzde 94 oy oranıyla kazandı. Bu seçimde ise halkın seçime katılım oranı yüzde 54,6 oldu.
1993 SEÇİMLERİ
Rafsancani'nin ikinci dönem cumhurbaşkanı olarak muhafazakar siyasetçi Ahmed Tevekkuli'ye karşı yüzde 64 oy oranıyla kazandığı 11 Haziran 1993 cumhurbaşkanlığı seçimlerinde katılım yüzde 50,6'ya geriledi.
1997 SEÇİMLERİ
İran'da 23 Mayıs 1997'deki cumhurbaşkanlığı seçimleri ise reformist din adamı Muhammed Hatemi'nin sürpriz zaferiyle sonuçlandı. Seçim, o zamana kadar ülkede yapılan en yüksek katılımlı cumhurbaşkanlığı seçimi olarak kayıtlara geçti.
Hatemi'nin, seçimin favorisi görülen dönemin Meclis Başkanı muhafazakar aday Ali Ekber Natık Nuri'ye karşı kazandığı seçimde 36 milyon 466 bin kayıtlı seçmenden 29 milyon 67 bini oy kullanırken katılım oranı ilk kez yüzde 79,9'u buldu.
2001 SEÇİMLERİ
Hatemi'nin ikinci dönem seçildiği 8 Haziran 2001 seçimlerinde ise katılım oranı yüzde 66,7'ye geriledi.
2005 SEÇİMLERİ
Mahmud Ahmedinejad'ın ikinci turda Rafsancani'ye karşı kazandığı 17 Haziran 2005'teki cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ilk turunda katılım oranı yüzde 66,6 olurken ikinci turda bu rakam yüzde 59,8'e indi.
2009 EN YÜKSEK KATILIM ORANLARI
Ülkede 12 Haziran 2009'da yapılan ve sonrasında itirazlar nedeniyle bir çok kişinin hayatını kaybettiği protesto gösterilerinin yaşandığı cumhurbaşkanlığı seçimleri, ülke tarihinin en yüksek katılım oranının yakalandığı seçim oldu.
Seçim öncesi devlet televizyonunda yapılan münazaralar ve adayların kampanya süreci ve halkın heyecanıyla birlikte büyük bir rekabet ortamında geçen seçimi, Ahmedinejad, rakibi eski Başbakan Mir Hüseyin Musevi'ye karşı oyların yüzde 63'ünü alarak kazandı. Seçimde 46 milyon 199 bin seçmenden 39 milyon 371 bini oy kullanırken katılım oranı yüzde 85,2 olarak kayıtlara geçti.
2013 SEÇİMLERİ
İran'da 14 Haziran 2013'teki cumhurbaşkanlığı seçimleri de büyük rekabete sahne oldu. 28 Haziran'da yapılacak seçimin muhafazakar adaylarından Muhammed Bakır Kalibaf ile Said Celili'nin reformistlerin desteklediği ılımlı muhafazakar aday Hasan Ruhani'ye karşı aday olduğu seçimi Ruhani, oyların yüzde 50'sini alarak ilk turda kazandı. Seçime katılım oranı yüzde 72,8 oldu.
2017 SEÇİMLERİ
Ruhani'nin, dönemin Yargı Erki Başkanı İbrahim Reisi'ye karşı yüzde 57 ile kazandığı 19 Mayıs 2017'deki seçimlerde katılım oranında yüzde 73,3 ile önceki seçimdeki orana yakın katılım elde edildi.
EN DÜŞÜK KATILIMLI SEÇİM
Ülkede 18 Haziran 2021'de yapılan seçimlere, Anayasayı Koruyucular Konseyi'nin dönemin Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı İshak Cihangiri, eski Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad ve dönemin Meclis Başkanı Ali Laricani bazı önemli isimlere veto kararları damga vurdu.
Reformist gruplar, adaylarının veto edilmesi halinde seçimlere katılmayacaklarını duyurdu ve seçimler boykot tartışmalarının gölgesinde yapıldı.
Seçimi, 19 Mayıs'ta helikopter kazasında hayatını kaybeden dönemin Yargı Erki Başkanı Reisi, 28 milyon 600 bin oydan 17 milyon 800 binini alarak İran'ın 13. Cumhurbaşkanı oldu.
Boykot çağrılarının gölgesinde yapılan 2021 seçimlerine katılım oranı yüzde 48,8'te ile cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki en düşük katılım oranı olarak kayıtlara geçti.
Ülkede 1 Mart'ta yapılan genel seçimlerde ise katılım oranı yüzde 41'e kadar indi.
