Soğuk şehrin sıcak mimarisi

Turist Rehberi Murat Yıldırım I murat.yildirim1985@hotmail.com

“Stratejik açıdan önemli” bir şehir Kars. Bu önem, şehrin kaderi ya da kadersizliği gibi. Kurulduğundan bugüne kadar yakasını bir türlü bırakmamış. Bölgedeki her devlet Kars’a sahip olmak istemiş ama pek “sahipleneni” olmamış.

Bir Osmanlı şehriyken, Çarlık Rusya’sı ile 1877-78 yıllarında yapılan savaş sonucu Rus yönetimine geçer Kars. Bu yönetim yaklaşık kırk yıl sürecektir. Osmanlı tarihinde 93 Harbi olarak bilinen savaşın sonucu genellikle Çarlık Rusya’sının kazanımları ya da Osmanlı İmparatorluğu’nun kayıpları üzerinden değerlendirilir. Ancak burada ikisinden de farklı olarak savaşın sonucunu, Kars’a olan etkileri açısından değerlendireceğiz. Ama öncesinde cevaplamamız gereken bir soru var: 93 Harbi öncesinde Kars nasıl bir yerdi?

Kayalık bölge

Şehir ilk kez bugünkü Kars Kalesi’nin bulunduğu kayalık bölgenin yamaçlarında kurulur. İlk sakinlerinin burayı tercih etme sebebi, Kars Çayı’nın bu kayalık bölgeyi üç taraftan sararak doğal bir hendek oluşturmasıdır. Yüzyıllar boyunca, bu kayalığın yamaçlarının dışında, küçük bir bölge yerleşime açılır. Kalenin tam karşısında “Taht Düzü” olarak bildiğimiz ve bugün “Rus Dönemi Kars’ı” olarak tanımlayabileceğimiz alanda ise birkaç yapı dışında, kayda değer bir yerleşim olmaz. Stratejik önemine verilen değer, şehrin gelişmesine ve bir kimlik kazanmasına verilen önemin önüne geçer.

Izgara planlı şehir

Rus yönetimi, önceki yönetimlerden farklı olarak, şehirde o zamana kadar görülen en büyük yatırımı yapar. Mevcut şehrin karşı tarafında, Taht Düzü denilen mevkide, caddelerin birbirini dik açıyla kestiği, ızgara planlı bir şehir kurar. Şehir yine “stratejik açıdan önemli” bir şehirdir. Rusların inşa ettiği yapıların çoğu, Rus öncesi dönemde inşa edilen yapıların çoğu gibi askeri amaçlıdır. Ancak buna rağmen şehre farklı bir estetik katar. Dönemin sanat akımlarından Baltık üslubunda yapılan yapılar, özellikle dış cephe taş süslemeleri ile şehre yeni bir görünüm kazandırır. Şehir stratejik önemine rağmen bir kimlik kazanır.

Ancak bu gelişme de bizi yanıltmamalı. Kars hâlâ askerî bir şehirdir ve hâlâ stratejik açıdan önemlidir. Mesela şehre girişte sizleri büyük bir meydan karşılar. Meydanın bir köşesinde ise Aleksandr Nevski Kilisesi. Kilise olarak yapılması sizi aldatmasın, yine askerî amaçlıdır. Yan tarafındaki askeri bölgede görev yapan Hristiyan askerler için yapılmıştır. Kiliseye adını veren Aleksandr Nevski, Rus tarihinin önemli “askerî” kahramanlarındandır.

İçinizi ısıtan estetik

Stratejik açıdan taşıdığı öneme ve eğer kış aylarında geziyorsanız soğuk havaya rağmen sıcak bir şehirdir Kars. 1950’lerden itibaren yaşadığı yıkıma rağmen Defterdarlık Binası ve Cheltikov Konağı gibi birçok Rus Dönemi yapısı, şehrin sokaklarını dolaşırken içinizi ısıtacak estetik güzellikler sunar. Ama sıcaklığı en çok burayı memleket bilen insanlarında hissedersiniz. Çünkü onlar şehri gerçekten sahiplenenlerdir.