Geçen hafta borsada manipülasyon yapmak isteyen birkaç kişi tutuklandı. Onların yaptıkları işin ne olduğunu bilmiyorum. Bugün, genel anlamda bu işin ne olduğunu; yarın da nasıl yapıldığını anlatacağım.
Manipülasyon, önceden kurgulanmış işlemler yaparak, borsada alınıp satılan sermaye piyasası araçlarının (örneğin, hisse senetlerinin) fiyatlarını yükselterek veya düşürerek piyasayı yönlendirmek; bu suretle yatırımcılara zarar vermek ve neredeyse bu zarar kadar açıktan para kazanmak ya da kazandırmak anlamına geliyor. Yatırımcılardan önce öğrenilen bilgilerle alım satım yapılması (İçeriden Öğrenenlerin Ticareti-Insider Trading) da bir çeşit manipülasyon işlemi olarak adlandırılabilir.
Manipülasyon, tüm borsalarda olduğu gibi bizde de yasaktır ve bunu yapanlar için hapis ve para cezaları vardır. Manipülasyon, örneğin hisse senedi piyasasında yapıldığında, bir veya birkaç hisse fiyatının arz ve talebini etkilemek, aktif veya derin bir piyasanın varlığı izlenimini yaratmak ve bu suretle söz konusu hisse senedi veya senetlerinin yatırımcı veya yatırımcılarını yönlendirmek amacı güder. Fiyatın etkilenmesi, göstermelik alım satımlar yapmakla veya yalan haber yaymakla gerçekleştirilebilir.
Bu biçimde yönlendirilen yatırımcılara ‘borsa argosu’nda ‘keriz’ deniliyor. ‘Keriz’ler genelde, çok para kazanma vaadiyle kandırılıp, mevcut paraları alınan kişilerdir. Bir manipülasyona kurban edilerek, yatırımcıların paralarının alınması operasyonuna ise, yine ‘borsa argosu’nda ‘keriz silkeleme’ deniliyor.
Manipülasyon, spekülasyon farkı
Borsalarda manipülasyon yasak iken, spekülasyon serbesttir. İleride yükseleceği tahmin edilen bir hisse senedinin(sermaye piyasası aracının) şimdiden alımı, ya da ileride düşeceği tahmin edilen hisse senedinin bugün satımı spekülasyon anlamındadır. Spekülatif işlemler, borsa sistem ve prensiplerini bozmayan, ‘İçeriden Öğrenenlerin Ticareti’ ile ilgisi bulunmayan, diğer yatırımcıları aldatmaya yönelik olmayan işlemlerdir.
Spekülatörler, borsalarda istenilen ve aranılan aktörlerdir. Kamuyu aydınlatma prensiplerinin uygulandığı ve yeterince derinlik sağlamış borsalardaki spekülatif hareketler normal karşılanır. Ancak, yeterli derinliği bulunmayan borsa ve sermaye piyasası araçlarında yapılan spekülatif hareketler, o sermaye piyasası aracındaki fiyat oluşumunu spekülatöre teslim edebilir. Bu nedenle, sığ piyasalarda yapılan yoğun alım satımlar da, tüm dünyada, bizdeki Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) gibi piyasayı izleyen ve denetleyen kuruluşlar tarafından yakından incelenir.
Manipülasyon ve manipülatif amaçlı spekülasyona dayanan işlemlerdeki kötü niyetin ispatı kolay değildir. Manipülasyon ve manipülatif spekülasyon olasılığı
bulunan her türlü işlem, SPK tarafından yakından izlenir.
Bu izleme, piyasayı yorma veya fiyat oluşumunu engelleme amacı ile değil, yatırımcıları koruma ve piyasalardaki ticaretin konulan prensipler içinde yapılmasını sağlama amacı ile yapılır. ‘Teşkilatlanmış piyasa’ kavramı, bu çeşit izleme ve denetimin olduğu piyasaları ifade eder. İMKB, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası ve Altın Borsası, ‘teşkilatlanmış piyasa’lardandır. Şimdiye kadar SPK, bu görevini başarıyla yürütmüştür.
