Türk ekonomisindeki en önemli eksiklerden birisi, ürünler ve bu ürünleri sunanlar arasında karşılaştırma yapılmaması. Hatta, bazen buna izin bile verilmemesi. Nihayet geçen hafta, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), şikayetler üzerine de olsa, bankaların müşterilerinden aldığı masrafları karşılaştırmalı olarak yayınlamaya karar verdi. Bazı bankalar, cari hesaplarına para yatıranlardan bile 25 TL masraf alıyorlardı. Bu çok geç kalmış bir uygulama. Benzer karşılaştırma uygulamasının kredi kartları, kredi maliyeti ve tüm diğer ürünler konusunda da yapılması lazım. Ayrıca, bankalarla birlikte borsa aracı kurumlarının da sisteme dahil edilmesi gerek.
Bırakın banka ücret ve ürünlerini, otomobil, buzdolabı, televizyon alacak olsanız da, bu malları karşılaştırabilen bir sistemimiz yok. Herkes, yatırımcıyı ve tüketiciyi korumak gerektiği düşüncesinde. Ancak, korumanın nasıl yapılacağı bilinmiyor. En iyi korumanın karşılaştırma sayesinde gerçekleşebileceği konusunda geliştirilmiş bir fikir yok. Gelişmiş ülkelerde bu işleri yapan tüketici konseyleri, dergiler, internet siteleri var. Örneğin, bir elektrik düğmesi, kablosu vs... gibi çok küçük bir ürün alırken bile piyasadaki bütün ürünleri karşılaştırabilir, hatta bu ürünleri daha önce kullanan yüzlerce kişinin görüşünü okuyabilirsiniz.
Bizde, mal bilgilerinin gizlenmesi sistemi var. Her üretici kendi malının üstün yönlerini gösteren broşürler hazırlıyor. Hele, banka bilgilerine ulaşılması, bankaları kullanan kişilerin şikayetlerinin bir internet sitesinde toplanması, neredeyse mümkün değil. Bu görevin BDDK gibi devlet kuruluşlarınca yapılması yerine, özel kuruluşlarca yapılıp, o kuruluşların BDDK tarafından denetlenmesi gerekiyor.
Karşılaştırma sonrası not vermeli
Standard and Poors, Moody’s gibi kuruluşlar, ülkemize not veriyor. Bu not, ülkemizi diğer ülkelerle karşılaştırmak amacıyla veriliyor. Gelişmiş ülkelerde, en küçüğünden en büyüğüne kadar bütün ticari kuruluşların ve belli bir yaşa gelmiş vatandaşların hepsinin karşılaştırmalı notları var. Not sisteminin, küresel prensipleri oluşmuş durumda. Böylece, not verme sistemine itiraz edilemiyor.
Hazırlanan kredi raporları ve notları, ticari kuruluş veya kişilerin borç ödeme güçlerini ve borçlarını zamanında ödeme alışkanlıklarını gösteriyor. Kaybettiğiniz davalar bile not verilmesinde göz önünde tutuluyor. Kredi raporlarından bankalar, aracı kuruluşlar, kredi kartı şirketleri, mağazalar, internet siteleri, telefon-su-gaz-elektrik şirketleri vs. faydalanıyor. Ticari kuruluşlar ve kişilerin kendileri de düzenlenen kredi raporlarını görme hakkına sahipler. Gerektiğinde rapordaki bilgilere itiraz edip, düzeltilmesini isteyebiliyorlar.
Kredi raporlarını hazırlayan, her türlü bilgi toplamaya yetkili özel şirketlere, “kredi büroları” deniliyor. Örneğin, ABD’de bu işi yapan 3 büyük kredi bürosu var. Bunlar, Equifax, Experian, Trans Union Corporation adlı kuruluşlar.
Sonraki yazımda, not verilme sürecini anlatacağım.
