Çayın Harika veliahtı ‘dalgalı’ büyüyecek!

Doğuş Çay, Rizeli iki kardeşin Çaykur bayiliğiyle çıktıkları yolda, bugün yılda 550 milyon TL ciro yapan bir şirket... Çayın yanında cips pazarında da önemli bir oyuncu haline gelmeye hazırlanıyor.
Doğuş Çay ve Gıda, ABD’li Kraft’ın Türkiye operasyonlarının tamamını satın alınca cips pazarında ne yapacağı merak ediliyordu. Yabancıların hâkimiyetindeki cips pazarı, Türkiye’de hızlı büyüyen bir kategori. Pazarı domine eden Fritolay’in pazar payı yüzde 75. Doğuş Çay ve Gıda’nın pazar payı yüzde 15, geri kalan ise daha küçük oyunculara ait.
Kraft’la pazara iddialı bir giriş yapan Doğuş Çay ve Gıda, cips üretimi için Aksaray’da kurduğu fabrikaya da 60 milyon TL harcadı. Tahıllı dalgalı adını verdikleri ve Ar-Ge’sine 2.5 milyon euro ayırdıkları yeni ürünlerle pazar payını önümüzdeki yıl yüzde 20’ye çıkarmayı hedefliyorlar.

Kaçak çaya dikkat...
Yılda 30 bin ton patates ve mısır alıyorlar. 3.5 kilo patatesten 1 kilo cips anca çıkıyormuş... Çay tarafında ise 33 bin üreticiden çay alıyorlar. Önümüzdeki senelerle içecek sektöründe de yatırımları olacak. Ancak öncelikle totalde 140 milyon TL‘yi bulan cips yatırımlarının karşılığını alacaklar. Şirketin ikinci kuşak yöneticisi, kurucu Süleyman Karakan’ın kızı Harika Karakan’ın ajandasında bir de Tea Cafe’ler (çay kafe’si) açma planı var.
Çay kültürünü yaygınlaştıracak, içinde sanatsal aktivitelerin de olacağı İngilizvari kafeler. Doğuş Çay Yönetim Kurulu Üyesi Harika Karakan sorularımı cevapladı...
Organik çayınız var mı?
Aslında Türkiye’de çay bitki örtüsü kışın eksi sıfırın altında, kar altında kaldığı için tüm haşereler, pestisitler (ilaç kalıntıları) ölüyorlar. Kaçak çay denilen ürünlere bu nedenle çok karşıyım. Onların nasıl ortamlardan geldiği, harmanlığı, hangi tesislerde üretildiği benim için hep soru işareti. Türkiye’nin ikliminde ilaçlama yapılmaz. Türk çayı doğal olarak organik. Ancak çayda organiklik ön plana çıkıyor. Biz de bu yıl organik çay çıkartacağız.
Çay pazarının büyüklüğü, sizin pazardaki payınız nedir?
2.2 milyon TL’yi bulan bir pazar büyüklüğü var. Bizim pazar payımız yüzde 15. Tonaj bazında Çaykur’dan sonra ikinci büyük pazar payına sahibiz.
Tonajda özel sektörde ise lideriz. 5 çay fabrikamız, 200 bin ton yaş çay işleme kapasitesi ile hedefimiz, üç yıl içerisinde pazar payımızı yüzde 20’ye çıkarmak. Bütün fabrikalarımız Rize’de. Çay toplandıktan sonra 24 saat içinde işlenmek zorunda çünkü. Fabrikalarımızın üçü dünyanın en büyük yaş çay işleme kapasiteli fabrikası konumunda. Ordu’da 60 bin tonluk bir şeker paketleme tesisimiz ve yıllık 12 bin ton kapasiteli salça fabrikamız var.

550 milyon TL ciro
Grupta kaç çalışan var?
Mevsimsel olarak 2600. Fabrikalar mayıstan, eylüle üç hasat çalışıyor. Kalan aylarda ise 1.600 çalışanımız var.
Yıllık ciro ne kadar?
550 milyon TL.
Bunun ne kadarı cipsten geliyor?
175 milyon TL’si. Cipste pazar payımız yüzde 15. Bir yılda yüzde 20’ye çıkarmayı hedefliyoruz... Yeni ürünlerle pazar payımız artacak.
Yeni ürünler neler?
Patos, Cipso ve Çerezos markalarıyla pazardayız. Bu yıl büyük bir iddiayla az yağlı, tahıllı cips yaptık. İçinde 5 farklı tahıl var. Tahıl, az yağ çeker. Diğer ürünlere kıyasla yüzde 35 daha az yağlı. 2013’te Ar-Ge çalışmalarına başladığımız ve Cipso markası altında konumlandırdığımız ‘tahıllı’ için 2.5 milyon dolar yatırım yaptık. Üretim makinesini de biz yaptık. Cipso Dalgalı ismi ile pazara giriş yaptığımız ürünümüz tahıllı ve daha az yağlı olması ile özellikle sağlık bilincinin yüksek olduğu bu dönemde dikkat çekti.

Bitki çaylarının pazarı pek büyümedi
Siyah çaydan sonra en çok hangi çay satılıyor?
Aslında fonksiyonel kategoride yer alan form çaylarını hariç tuttuğunuzda bitki çaylarının pazar payları çok büyümedi. Pazar payı yüzde 1 düzeyinde. Türkiye’de yüzde 93 oranında dökme çay satılıyor. Bizim de en çok sattığımız ürün Filiz Çay’dır. Yüzde 5 demlik çay, yüzde 1 süzen poşet çay satılıyor sırayla. Form çay pazarı iyi gidiyor. Biz bu kategoride, kayısılı, maydanozlu, mısır püsküllü form çayları yapıyoruz. Çayda yeni yeni varyantlarımız da olacak. 200 gramlık kutularda, dökme yeşil çay çıkardık. Biz yeşil çayımızı kendi fabrikamızda üretip, paketliyoruz. Uzakdoğu’dan getirmiyoruz. Ihlamur, adaçayı, kuşburnu hep satılıyor.
Kaç üreticiden çay alıyorsunuz?
Çayda kayıtlı olarak 50 bin çiftçiyle çalışıyoruz. Geçen yıl 33 bin üreticiden aldık. Cips tarafında ise yıllık 15 bin mısır, 30 bin ton patates alıyoruz.

‘Gençlerin önünü kesmeyelim’
Şirketin öyküsü nasıl başlıyor?
Babam Süleyman ve amcam Alpaslan Karakan, Rize’de büyükbabamın yanında toptancı dükkânında çalışarak işe başladılar. Rize doğup büyüdüğümüz topraklar. Rize’ye bir ilkokul, bir üniversite ve onkoloji hastanesi yapıp, açtık. Sonra babamın isteğiyle İstanbul’a geliyorlar. Toptancılık yapıyorlar. Çaykur’un bayiliğini alıyorlar. Daha sonra kendi çaylarını paketleyip, satmak istiyorlar. 1988’de fabrikalarını kuruyorlar. 94’te ise şekere giriyorlar.
Dökme çay olarak başlayan üretim, poşet çay, yeşil çay ve bitki çaylarıyla devam ediyor. 2004’te salçaya geçen yıl da cipse girdik. Gıdada büyümek, iyi bir dağıtım şirketi olmak istiyoruz. Halihazırda ana işimiz çay ve cips. Çay pazarı büyük bir segment. Aile şirketi olmamız nedeniyle hızlı karar alıp, uygulayabiliyoruz. Genç nesil olarak önümüzü kesmiyorlar.

‘Kraft operasyonu’nun patronu o...
7 yaşına kadar ailesiyle Rize’de yaşayan Harika Karakan, ortaokulda okuduğu dönemde yaz aylarında çay toplamak ve çay alımları için Rize’ye gider.
Çay depoları, hasat alımları ve paketlemede çalışır. Liseye başladığı yıllarda boş bulduğu her an İstanbul’daki fabrikalarında işin ucundan tutar. Yaz tatilleri ise tam mesai fabrikada geçer. Fabrikada çalışmaya ara vermemek için ailenin ısrarına rağmen üniversiteyi de yurtdışında değil, İstanbul’da okur.
Bilgi Üniversitesi Halkla İlişkiler ve Reklam Bölümü’nü bitirdikten sonra fabrikada tam zamanlı çalışmaya başlar. Sabancı Üniversitesi’nde MBA yaparken fabrikanın milyon dolarlık alımları artık kendisinden sorulur. Satın alma sonrasında, pazarlama direktörlüğe geçer. 33 yaşında, Kraft’ın satın alma operasyonunu da bizzat yönetti. Şu anda hem yönetim kurulu üyesi, hem hem de pazarlamanın başında...

Çay kafeleri için kâra bakmayacak
İstanbul’da, Tea Room’lar açacaktınız...
Çay işini çok iyi biliyoruz. Çayın içinde doğdum adeta, çocukluğum bahçelerde geçti, çay da topladım. Çayla ilgili her şeyi, dünyadaki trendleri takip ediyorum. Seylan, Kenya gibi çay üreten ülkelerde bulundum. Buralarla iş ilişkilerimiz de var. Demlik ve süzen bardak poşet çayları Kenya ve Seylan’ın yüksek tepelerinde elde edilmiş lezzetli çaylarıyla harmanlıyoruz. Kafelerde, çayın kültürüyle yer almasını, dünya çaylarının da sergilenmesini istiyorum. Kâr amaçlı olmayacak bunlar. İhtiyaç noktasında araştırma aşamasındayız şu an. Çok da teklif var. Buna kültürel olarak bakıyoruz.

ABD’li 9 kilo cips yiyor
Cips nasıl bir pazar?
Türkiye’de hızlı büyüyor. 2004 yılında yaklaşık 233 milyon dolarlık büyüklüğe sahip olan Türkiye cips pazarı, 2013’de 1.300 milyon dolarlık ciro ve 105 bin tonluk satış hacmine ulaşarak, yüzde 300’ün üzerinde bir büyüme gerçekleştirdi. Aynı zamanda 2004’te 400 gram olan kişi başı cips tüketimi, 2012’de yaklaşık 1 kilograma ulaştı. Ancak bu büyüme bile Avrupa’daki 4.5 kg ve ABD’deki 9 kg’lık kişi başı tüketimin çok gerisinde.