Hukukun ekonomiye maliyeti
Davaların uzun süre çözüme kavuşturulamaması, iyi niyetli olmayanlara cesaret verir. Mevcut hukuk sistemimiz maalesef alacaklı değil, borçlu dostu bir sistemdir. Bazı büyük ticari davaların 7-8 yıla yakın devam ettiği görülüyor.
Yargılamanın hızı, davaların süratli çözümü, adaletin hızlı tecelli etmesini sağladığı gibi ekonomik olumlu sonuçlar da yaratacaktır. Davaların uzun süre çözüme kavuşturulamaması, iyi niyetli olmayanlara cesaret verir. Onların mantığına göre, haksız olduklarını bilmektedirler ancak en az 7-8 senede çözülecek bir dava sonuçlanıncaya kadar ‘kim öle kim kala’dır. Davaların çözümünün uzun sürmesine bir de enflasyon eklenince, borcunu ödeyecek, verdiği zararı tazmin edecek parası olmasına rağmen ödememeyi ‘şeriatın kestiği parmak acımaz’ diye de kendince bir de hukuki gerekçe bularak ‘ödememe’yi tercih eder.
Yıllık enflasyonun %80’lere dayandığı ortamda her ne kadar %15,75 olan yasal temerrüt faiz oranı ile karşılanamayan aşkın (munzam) zararın tazmini için TBK md 122 gereği ayrı bir tazminat davası açma hakkı bulunsa da bu davanın da yıllarca süreceği ortadadır.
BORÇLU DOSTU SİSTEM
Mevcut hukuk sistemimiz maalesef alacaklı değil, borçlu dostu bir sistemdir. Aslında bir hukuk sisteminin alacaklı mı yoksa borçlu dostu mu olduğu, hukuk usulü yasaları ile alacağın takibiyle ilgili olan icra ve iflas hukuku kurallarının değerlendirilmesi ile bulunur. Davaların hızla çözümünü emredici kurallar ve kısa sürelerle istismara engel olacak itirazlara yer vermeyerek şekilde düzenleyen yargılama sistemi alacaklı dostudur. Alacak takiplerinde sürekli itirazlar ve borçluyu değil, alacaklıyı sürekli bir yükümlülükle yoran, esasa etkili olmayan aşırı şekilci kurallarla alacak takibi zorlaştıran icra iflas hukuku kuralları alacaklı değil, borçlu dostudur.
Bizde günlük ve sosyal hayatta maalesef görünüşe, şekle hak ettiğinden daha fazla önem verilir. Bu hukukta da geçerlidir; ‘usul esastan önce gelir’. Oysa önemli olan ‘esas’tır, ‘şekil’ değil.
Durum böyle olunca da özellikle ticari davaların çok hızlı bir şekilde çözülmesi gerekirken, ortalamanın üzerinde sürdüğü, bazı büyük ticari davaların 7-8 yıla yakın devam ettiği, Yargıtay’ın bozma kararı vermesinden sonra bir 7-8 yıl daha yargılama sürecine girildiği görülmektedir.
Bazı büyük inşaat projelerinde yargısal sorunlar çıkmaya başladıktan sonra inşaatlar durmakta, yıllarca yargısal bir çözüm beklemekte, bu arada yatırımcılar, inşaat projesinden konut satın alanlar, kredi verenler, alacaklı taşeron firmalar veya tedarikçiler herkes mağdur olmaktadır. Mağdur olanlar da doğal olarak kendi alacaklılarının mağduriyetine neden olmakta ve bu böylece zincirleme devam etmektedir. Meşhur Tatlıcı Tower projesindeki miras hukuku sorunu halen çözülemediği için projeyi yürüten inşaat şirketinin iflasına karar verilmiştir.
Garanti Koza İnşaat’in İstanbul/Esenyurt’taki Kozapark Projesi tamamlanamadan yargıya intikal etmiş, yıllardır çözülememiş, 2021 yılında şirketin iflasına karar verilmiş, o karar da şimdi yeniden istinaf ve temyiz yollarından geçecek yıllarca çözüm bekleyecektir.
Yine Dumankaya ve Fi-Yapı’nın İstanbul/Esenyurt’taki projeleri de hukuki uyuşmazlıklar nedeniyle yarım kalmıştır. Bu inşaat projelerindeki hukuki uyuşmazlıkların nedeni çok farklıdır; kimisinde aynı konut birden fazla kişiye satılmış, kimisinde inşaat şirketi almış olduğu kredinin teminatı olarak satışını yaptığı konutlar üzerinde ipotek koydurmuş ya da alacaklıları konut üzerine haciz koydurmuşlardır. Verdiği krediye karşılık bankaların tapuda malik olarak müteahhidin gözüktüğü taşınmaz üzerine ipotek koymasında bir usulsüzlük ve hukuka aykırılık bulunmamaktadır. Ama müteahhit haricen satış yaptığı, satış bedelinin tamamını tahsil ettiğini bildiği taşınmaz üzerine, bu durumu bankadan ve konutu satın alandan gizleyerek ipotek koydurmaktadır. Kimi inşaat şirketine FETÖ iltisakı nedeniyle kayyum atanmış ama inşaatlar ilerlememiştir.
BAZI İSTATİSTİKİ BİLGİLER
Hukuki sorun ne kadar karmaşık olursa olsun, ekonomik mağduriyetler ağırlaşmaması ve anayasal bir hak olan konut ve barınma hakkının (Anayasa md 48) bir an evvel çözüme kazandırılması için hızlı yargı elzemdir.
2021 Yılı’nda içinde gelen hakim başına düşen yıl dosya sayısı 459. Bunlara geçen yıllardan devreden ve bozularak gelen dosyalar da eklenince ortalama 799 dosyaya ulaşılıyor. O halde bir hakim yılda ortalama 799 dosyayı çözmeye çalışmış. Bu rakamdan ortalama 474 dosyayı karara çıkılmış. Oranlanacak olursa da gelen dosyaların hakim başına sonuçlanma oranının % 59,3 olduğunu görmekteyiz. Resmi tatilleri, hakimlerin yıllık izinlerini ve 20 Temmuz ile 31 Ağustos arasının da adli tatil olduğunu hesaba kattığımızda, iş yükü hafif gibi gelebilir. Ancak çoğu hakimimizin hafta sonlarında dahi dosya çalıştıklarını da bilmekteyiz.
Hukuk mahkemelerinde bir dava dosyasının ortalama görülme süresi 251 gün. Ancak uyuşmazlıklar ekonomiyle ilgili olunca, ticari davaların ortalama sonuçlanma süresi birden bire 421 güne çıkıyor. Ticaret mahkemesi hakimlerimiz yıl içinde gelen dosyaların % 46,3’ünü sonuçlandırabiliyorlar ve karar çıkarıyorlar.
Ekonomideki sıkıntılar elbette ticari uyuşmazlıkların sayısına da yansıyacaktı. Nitekim Yılında yeni açılan ticari dava sayısı 194.397 iken, yeni açılan ticari dava sayısının 2021 Yılında % 13,5 oranında artışla 220.663 olduğu görülmektedir.
Ayrıca alacak ve tazminat davalarının iyi hazırlanmadan açıldığı da anlaşılmaktadır. Çünkü 2021 Yılı’nda karara bağlanan toplam 291.449 alacak davasından, 22.107 adedinde alacağın varlığı ispatlanamamış, 8.893 adedi ise dava şartı yokluğundan reddedilmiş. Sadece 65.825 adedi alacağın tam kabul ile, 108.461 adedi ise alacağın kısmen kabulü ile sonuçlanmış. 180.820 adet karara bağlanan tazminat davasında ise 51.977 adet davada tam tazminata karar verilmiş, 49.608 adedinde ise tazminat talebi kısmen kabul edilmiş.
İki büyük ilimiz İstanbul ve Ankara’da hangi ekonomik suçların en fazla işlendiği de bu illerin Türkiye ekonomisindeki yerine göre farklılık göstermektedir. 2021 verilerine göre, İstanbul’da en çok işlenen ekonomik suç karşılıksız çek, Ankara’da ise en çok işlenen ekonomik suç vergi kaçakçılığı.
LATTE’NİN HALLERİ
Bizdeki kamu denetçiliği ombudsmanı gibi, Avusturya’da her eyalette hayvanların korunması ombudsmanlığı bulunduğunu ve mahkemelerde hayvanları temsil ettiklerini biliyor muydunuz?