Türkiye’yi yasa boğan depremler sonrası enkaz altında kalan ve cenazeleri bulunamayan vatandaşımızın ölü sayılmasına vali veya kaymakam karar verirken, gaipliğe ise mahkemenin karar verdiğini önceki yazımızda anlatmıştık.
Gaiplik kararı evlilik haricinde kişi sanki ölmüş gibi, ölüme bağlı hukuki sonuçlar doğurur. Gaiplik kararı ile kanunda öngörülen kişinin ölü mü, sağ mı olduğuna dair belirsizlik ve şüphenin ortadan kaldırılması amaçlanmıştır. Gaiplik, ölüm olayına karinedir ve sanki gerçekten ölmüş gibi ölüme bağlı hukuki sonuçların doğmasını sağlar, evlilik hariç.
Gaip olan kişinin hayattaki eşi, boşanma davası açmadıkça kanunen evli sayılacağından, örneğin yeni bir evlilik yapamaz.
Hakkında gaiplik kararı verilen kişinin sonradan sağ olduğu veya ölmüş olduğu anlaşılırsa, yine dava açarak, gaiplik kararının iptali istenir. Kişi sağ olduğu için gaiplik kararı iptal edilirse, ölüme bağlı sonuçlar ortadan kalkar. Ölü olduğunun tespiti üzerine gaiplik kararı iptal edilirse, bu sefer de ölüm tarihinden itibaren ‘ölmüş’ sayılır ve o tarihten itibaren hukuki sonuçlar yeniden doğar; örneğin miras ‘öldüğü’ tarihteki duruma göre düzenlenir, öldüğü tarihte evliyse, sağ kalan eş o tarihte dul sayılır.
Miras ve teminat
Gaip olan kişinin ölmüş olduğu kuvvetle muhtemel olmasına rağmen, ölü mü sağ mı olduğu kesin olmadığı için, her an geri dönebilir veya ölmüş olduğu ve ölüm tarihi kanıtlanabilir. Bu belirsizlik ve gaibin her an çıkıp gelme olasılığı olduğundan, mirası teslim alan mirasçılar teminat göstermek zorundadır.
Hakkında gaiplik kararı verilen kişinin mirasçıları, gaiplik kararı örneğin deprem bölgesinde ölüm tehlikesi içinde kaybolma sebebi ile verilmişse, 5 yıl süreyle bu teminatı vermek zorundadırlar. Uzun zamandan beri haber alamamak sebebiyle gaipliğe hükmedilmişse, teminat gösterme süresi 15 yıldır.
Mirasçılar teminat vermedikçe, gaibin mirasını paylaşamazlar. Teminat verdikten sonra da miras payının maliki değil, zilyedi olurlar.
Hemen belirteyim, gaip 100 yaşına girince, mirasçıların teminat süresi ve yükümlülüğü de sona erer. Ancak gaip olan kimse ne zaman dönerse dönsün, mirasçıları ellerindekini hakkında önceden gaiplik kararı verilmiş olan miras bırakanlarına iade etmek zorundadırlar.
İlan yoluyla davet
Bir banka, gaip sayılacak kişinin kredi borcunun mirasçıları tarafından ödenmesi için, gaiplik davası dahi açabilir. Mahkemenin deprem bölgesinde, ölüm tehlikesi içinde kaybolan bir kişi hakkında gaiplik kararı vermeden önce, gaipliğine karar verilecek kişi hakkında bilgisi bulunan kimseleri, belirli bir sürede bilgi vermeleri için ilânla yoluyla davet eder. Bu sürenin, ilk ilânın yapıldığı günden başlayarak en az altı ay olması gerektiğini de belirteyim.