Bankada para blokesi mülkiyet hakkı ihlali mi?
“Zarar görenin hukuka aykırı işlemin yapılmasına rızası varsa, hukuka aykırılık da ortadan kalkmış olur. Bankalar da sözleşmelere matbu ve standart bir şekilde hesaba bloke izninin verildiğini yazarlar...”
Az rastlanan bir durum değildir... Bankadaki hesabınızda para olduğunu bilirsiniz. Ödemeniz vardır. Tam işlem yapacakken sizi kötü bir sürpriz karşılar: Banka hesabınızdaki parayı bloke etmiştir! Başına bu olay gelen Peker Bey, “Peki bankalar diledikleri gibi banka hesaplarındaki parayı bloke edebilirler mi?” diye sorunca, siz değerli okurlarımla paylaşmak istedim.
Aslında bir bankanın hesaptaki parayı bloke etmesi hukuka aykırıdır. Çünkü Bankacılık Kanunu’na göre vadesiz mevduat istendiği zaman, vadeli mevduat ise belirli bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen paradır. Mevduattaki para niteliği gereği, bankanın mülkiyetindeymiş gibi sayılır.
Bir an için bu durum size şaşırtıcı gelebilir; madem ki mevduattaki paramızın mülkiyeti geçici olarak bankaya geçiyor, o zaman nasıl oluyor da, mevduat sahibinin borcu için bankanın mülkiyetindeki paraya haciz konabiliyor?
İşin aslı şöyle...
El cevap; bankanın mülkiyetindeki mevduata haciz konmuyor, mevduat sahibinin bankadan olan alacağına haciz konuyor! Yani biz aslında bankaya yatırdığımız mevduat kadar (faizi, vergisi, hesap işletim ücreti vs hariç) bankadan alacaklı oluyoruz ve haciz konulan da mevduattaki paranın mülkiyeti değil, bankadan mevduat tutarı kadar alacağımız.
Neyse, daha fazla doktrinel tartışmalarla konuyu dağıtmadan şunu söylemeliyim; Sevgili Peker Bey, her hesap sahibi, hesaptaki parası kadar bankadan alacaklıdır. Mevduatın, mevduat sahibine geri ödenmesi de asla kısıtlanamaz. İstendiği zaman geri ödenmek zorundadır. Alacak hakkı da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına göre geniş yorumlanarak mülkiyet hakkı kapsamında değerlendirilmiştir.
O halde bizim bir bankadan olan mevduatımızdaki paranın iadesini talep etme şeklindeki alacak hakkımız da mülkiyet hakkımızın içinde olduğuna göre, bankanın paramızı bloke edip bize iade ödememesi, mülkiyet hakkının ihlali anlamına gelir. Hem Anayasa md 35 hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1 Nolu Ek Protokol hükümlerine aykırılık oluşturur.
Sözleşmenize göz atın
Sevgili Peker Bey, hukuka aykırılık, yapılan bir eylemin, davranışın, işlemin hukuk düzeni ile çelişkili olması ve belirli hukuk kurallarına aykırılık içermesidir. Bir bankanın hesaptaki paraya el koyması demek, hesap sahibinin bankadan olan alacağını dilediği zaman isteme hakkının ihlali anlamına gelir, bu da mülkiyet hakkının kapsamına giren alacak hakkının ihlali olduğundan, açıkça bir hukuka aykırılık söz konusudur.
Amma velakin; hukuka aykırılığı ortadan kaldıran bazı haller vardır. Örneğin, zarar görenin hukuka aykırı eylemin, işlemin yapılmasına rızası varsa, hukuka aykırılık da ortadan kalkmış olur.
Bunu bizim olayımıza uygularsak, eğer Peker Bey banka ile imzaladığı sözleşmeyle, bankanın hesaptaki paraya bloke koymasına izin vermişse, bankanın hesabına bloke koyması her ne kadar mülkiyet hakkının ihlali gibi görünse de, hukuka aykırı olmayacaktır.
Tabii ki, sözleşmede de bankanın hangi durum ve şartlarda bloke koyacağının da açıkça yazılması gerekir. Bankalar da bu durumu bildikleri için sözleşmelere matbu ve standart bir şekilde hesaba bloke izninin verildiğini yazarlar. İsterseniz bir kontrol edin.
Elbette bazen yazılı sözleşme yapılmadan mevduat hesabı açıldığı durumlar da olabilir. Sözlü mevduat sözleşmelerinde ise bankaya hesaba bloke koyması izni ve onayı verdiği kabul edilemez.
Peki maaş hesabındaki paralara ne olacak?
Maaş hesabının hangi bankada açılacağına işveren karar verir. İşverenimizin seçtiği banka ile yaptığımız maaş hesabı sözleşmesinde de bankaya bazı hallerde bloke koyma yetkisi veririz. Sözleşmenin bir örneği sizde olmalı. Maaş hesabımızla ilgili sözleşmede bankaya tek taraflı bloke koyma yetkisi vermişsek, hukuka aykırılık ortadan kalkacağından, maaş hesabımızdaki paraya bloke konulması mülkiyet hakkının ihlali olsa da hukuka aykırı olmayacaktır.
Ancak, maaşın tamamına bloke konulamaz. Çünkü, kanaatime göre, İİK md 83 gereği madem özel muvafakat yoksa, maaşın dörtte birine haciz konulabiliyor, banka da maaş hesabındaki paranın dörtte birini bloke edebilir. Haciz yetkisini aşan yetkinin tek taraflı olarak bankaya verildiği kabul edilemez, şahsi yorumum böyle.
