■ New York Times, 2011 yılında dijital abonelik sistemine geçti. Bugün düzenli ödeme aldığı 7,5 milyon civarında abonesi var ve 2023 yılının son haftasında ChatGPT aleyhine dava açtı. Davanın gerekçesi, yapay zekânın öğrenme sürecinde telif hakkı ödenmeden, makalelerinin izinsiz ve bedelsiz kullanılması.
Bu 2023 yılında açılan tek dava olmadı.
İspanya’da aralarında El Mundo, El Pais gibi devlerin olduğu 83 medya kuruluşu Facebook ve Instagram’ın çatı şirketi META aleyhine 550 milyon Euroluk bir dava açtı. Bu davanın konusu da META’nın kullandığı algoritmalarla elde ettiği kişisel verilerle reklam pazarını AB düzenlemelerine aykırı olarak domine etmesi. Hemen hatırlatayım, kişisel veri toplama meselesi oldukça önemli, İrlanda Veri Koruma Komisyonu, Facebook’a kullanıcıların kişisel verilerini AB’den ABD’ye aktardığı için 1.2 milyar Euro para cezası verdi.
■ Avustralya haberlerin telif hakkıyla ilgili dünyada ilk düzenlemeyi yapan ülke olmuştu, ABD de geçen senenin sonunda Gazetecilik Rekabet ve Koruma Yasası olarak bilinen yasayı devreye soktu. Kanada, Çevrimiçi Haberler Yasası’nı çıkardı, Google’dan sadece medya kuruluşlarına değil, hükümete de her yıl 74 milyon dolar ödeme alıyor. Uzun lafın kısası, haber tüm dünyada korunan ve bedeli ödenmeden paylaşımı yapılamayan bir ürün olarak kabul ediliyor.
■ Sosyal medyanın hayatımıza girmesiyle tekrar konuşulmaya başlanan “vatandaş gazeteciliği” aslında 1930’larda ilk ABD’de ortaya çıkmış bir kavram. Sosyal medyadan önce ortadan kalkmasının sebebi, editoryal göz eksikliğinden kaynaklanan hatalar olmuştu, sosyal medya devrinde görüldü ki manipülasyon, gizli servis operasyonları hep bu başlık altında yapılıyor ve bu geri dönülmez zararlara yol açabiliyor.
■ Editoryal gözün önemini güncel bir örnekle açıklayayım: Cuma akşamı Riyad’da oynanamayan Süper Kupa Finali’nin ardından ortaya birçok iddia atıldı. Sosyal medyada, Suudilerin, ulu önderimiz Mustafa Kemal Atatürk’ten rahatsızlık duydukları için sorun çıkardıkları, mezhepleri gereği portre kabul etmedikleri gibi iddialar dolaşıma girdi. Bu yayma şehveti uyaran iddialar ancak editoryal bir göz devreye girdiğinde aydınlanabiliyor. Spor hukukçularının yorumları, iki federasyon arasında imzalanan sözleşme, uluslararası kurallar, sürece tanıklık eden ve sadece gazetecilerin ulaşabildiği kaynaklar hikâyeyi başka bir noktaya götürüyor. Gerçek gazetecilik neden lazım, editoryal göz neden önemli, çok basit bir örnek işte.
■ İfade özgürlüğü bu çağın en önemli kavramlarından birisi ama klasik inancın aksine özgür olmayan ortam klasik medya mı yoksa sosyal medya mı düşünmek lazım? Twitter, ABD Başkanlığı’nın son döneminde Başkan Trump’ın hesabını dondurmuştu. ABD’nin klasik medyasının Başkan Trump’tan nefret etmek adına daha fazla bilgisi ve sebebi vardı ama onlar Trump haberlerini vermeye devam ettiler. Habercilik ya da ifade özgürlüğü, hangi açıdan bakarsanız bakın, doğru klasik medyanın yaptığıydı. Sadece hoşumuza giden fikirlerin yayılmasını savunmak demek, ifade özgürlüğünü savunmak anlamına gelmiyor ama nedense atlıyoruz bu işimize gelmeyen kısmı.
■ Sosyal medya devlerine karşı koruma yasaları sadece medya kuruluşları için çıkarılmıyor. Bir İngiliz vatandaşı bir dijital platforma başvurup algoritmanın kendisi hakkında nasıl veri topladığına dair bilgi isteyebiliyor. Türkiye bu konudaki eksiklerini 2024 yılında tamamlayabilecek. İnternetin ve sosyal medyanın gelişimi o kadar hızlı oldu ki hukuki altyapı ancak ardından gelebiliyor, yaşanan şaşırtıcı değil ama artık geç kalmamak lazım.
■ İngiltere’nin saygın gazetelerinden The Guardian’ın Genel Yayın Yönetmeni 2013 yılında yayınladığı açık mektubunda “Gazete reklamları düşüyor ve online reklam payı Google ve Facebook’a gidiyor. Tarafsız haber için bize maddi destek olun” diyerek okuyucularından kendilerine maddi destekte bulunmalarını istemişti.
O köprünün altından çok sular aktı. Dünya, başkalarının alın teri üzerinden gelen milyarlarca dolarlık serveti şimdi gerçek sahiplerine iade ediyor.
Türkiye de bu hak savaşında yerini almak durumunda. Bu tüm medya ve Türkiye’de yaşayan herkes adına verilecek bir mücadele sonuçta.