Jared Diamond’un bir teorisi var. Türkçeye de çevrilen Collapse (Çöküntü) adlı kitabında ayrıntılarıyla anlattığı bu teoriyi geçen hafta Financial Times’a özetledi:
“Eğer bir toplum kaynaklarını aşırı biçimde tüketirse, o toplum, gücünün zirvesine ulaştıktan sonra çöker.”
Easter Adaları dünyanın en ücra yerlerinden biridir. Pasifik Okyanusu’nun güneyinde, Şili’nin 3.510 kilometre doğusunda bulunan bu adalar Moai adlı volkanik kayadan yapılmış dev heykelleriyle ünlüdür.
Easter Adaları Diamond’un tezinin kanıtlarından biridir. Easterliler kaynaklarını idareli kullanmadı. Adalardaki son av hayvanını avlayıp son ağacı kesinceye kadar çoğaldılar. Kurdukları uygarlık çöktü. Birbirlerini yemeye başladılar, yani yamyam oldular.
Benzer bir son yaşadılar
Güney Amerika’daki en büyük uygarlıklarından birini kuran Mayalar da benzer bir son yaşadı.
“Eğer Japonya’nın düşmanı olsaydım ve 10 yıl geçmeden başına feci bir kriz getirecek bir şey düşünseydim bulacağım strateji, bugün ne yapıyorlarsa onu yapmaya devam etmelerini sağlamak olurdu” diyor Diamond.
Japonların ana besin maddesi balıktır. Bugün ne yapıyorlar? Kökünü kurutacak yoğunlukta balık avlayıp yiyorlar. Böyle giderse on yıl içinde denizlerinde balık kalmayacak.
Bizim denizlerimizde olmaya başladığı gibi.
Tarihte hep tekerrür etmiş şeylerden biri insanların bile bile yaşam kaynaklarını tüketmeleri ve tahrip etmeleridir, diyor Diamond. Ovalarını çöl haline getiren Konyalılar bunu çok iyi anlıyor olmalı.
Diamond’a göre, ABD’nin yaşamakta olduğu finans kriz ile Mayaların yaşamış olduğu çöküntü arasında bir paralellik var.
Varlıklarını sürdürebilen toplumlar kaynaklarını idareli kullanabilen toplumlardır. Bunlar fazla ağaç kesmeyen, fazla harcamayan, fazla açılmayan toplumlardır.
Batılıların tüketim düzeyi
Diamond konuşmaya devam ediyor: “Zengin ülkelerin tükettiği metaller, petrol ve doğal kaynak gibi şeyler kalkınmakta olan ülkelerin 32 mislidir. Bu bir Amerikalı 32 Kenyalının tükettiğini tüketiyor demektir.”
Sorun bu da değil. Sorun Kenyalılar, daha önemlisi Çin ve Hindistan gibi kalkınmakta olan dev ülkelerin Amerikalılar gibi tüketmeye başladığı zaman ne olacağıdır.
Ama böyle bir şey hiçbir zaman olmayacak. Türkiye dahil diğer kalkınmakta ülkeler hiçbir zaman Batılıların tüketim düzeyine ulaşamayacak çünkü dünyada bu kadar doğal kaynak yok.
Ancak, olmaması, kalkınmakta olan ülkelerin Batı’nın tüketim düzeyini yakalama çabasından vazgeçeceği anlamına gelmez.
Ne Batı tüketimini kısabilir, ne kalkınmakta olan ülkeler onlar gibi tüketme sevdasından vazgeçebilir.
İnsan değişemez.
Son ağacı kesecek, son yabani hayvanı öldürecek, son kuşu avlayacak, son balığı yiyecek, son kuyuyu açacak biri her zaman bulunacak.