2007 yılının sonunda 'uydu sorunu'muz olabilir

İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) bankalara, aracı kurumlara ve şirketlere bir süre hizmet veremedi. Veri hizmeti satan Reuters gibi şirketler binlerce kullanıcıya, sorun giderilinceye kadar alternatif yollardan bilgi ulaştırmaya çalıştılar. Tam bir karmaşa ve kaos yaşandı.Pazartesi günü yaşananlar Türkiye'yi bekleyen tehlikenin bir habercisidir. Konuştuğum birçok uydu ve telekom uzmanı bir kamu iktisadi kurumu olan Türksat tarafından sağlanan uydu hizmetlerinde gelecek senenin sonundan itibaren aksamalar yaşanabileceğinden endişe ediyor.Türkiye'nin uzayda üç uydusu var. Bunlardan biri (1B) Türksat'ın tahmin ettiği zamandan önce tükendi ve uzayın boşluğunda ebedi yolculuğuna yollandı. İkincisi (2A) Türkiye'nin satın aldığı en modern, yüksek kapasiteli ve uzun ömürlü uydudur. 2001'de yörüngeye yerleştirilen bu uydunun 15 yıl tam kapasite ile çalışması lazım. Ancak, telekom kaynaklarından aldığım bilgiye göre, bu uydunun transponderlerini besleyen yedek yakıt tüplerinden tamamı yandı. Transponderler uydunun yerle irtibatını sağlayan aygıtlardır. Eğer yakıt tüpleri yanmaya devam ederse uydu kapasite kaybetmeye başlayacak. İşte bir uzmanın değerlendirmesi: "Burada önemli nokta, kapasite kaybetmenin yol açacağı zararlardır. Tüp kaybı transponder kaybı demektir. Transponder kaybı da o transponder üzerinden verilen hizmetin kaybı demektir. Aynı yukarda Eutelsat örneğinde olduğu gibi. Artık 2A uydusunun tüp kaybı yaşaması demek, kaybın yaşandığı transponder üzerindeki hizmetin verilememesi demektir. O transponderin üzerinde TV yayını varsa o gider, data geçişi varsa o gider.""Asıl tehlike, yedek olayı olmadığı için bu kaybın telafisinin de artık mümkün olamayacağıdır." Geçtiğimiz pazartesi günü (9 Ekim) Digitürk dahil bazı Türk kurumlarının da hizmet aldığı dünya çapında büyük uydu operatörü olan Eutelsat adlı yabancı bir şirketin uydularından birinde arıza meydana geldi. Uzmanlar sorunun imalat hatasından kaynaklandığına inanıyor.Bu olumsuz gelişmenin doğru olup olmadığını Türksat Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Osman Dur'a sordum. Cevap vermedi. Üçüncü uydunun (1C) ömrü 2007 sonunda doluyor. Dur'un bu tarihi teyit eden yayınlanmış birçok mülakatı var. Türksat bu uydunun yerine koymak üzere geçtiğimiz şubatta Alcatel Alenia Space adlı Fransız-İtalyan ortaklığından yeni bir haberleşme uydusu ısmarladı. 3A olarak adlandırılan bu uydu '2008 başında' hizmete girecek. Dur'un kullandığı ifade müphem. Gene uzmanı konuşuyor: "Uydu gibi her şeyi teknik olan, tüm imalat süreci başından belli olan bir teknolojinin, net olarak bitim tarihi yok! Neredeyse 200 milyon dolar veriyorsunuz ve size ne zaman teslim edileceğini bilmiyorsunuz? Bu mümkün mü? Tabii ki değil. Kaldırım bile yaptırıp ihale etseniz, teslim tarihi var. Uydunun ki de belli ama söyleyemiyorlar. Söylerlerse 1C ile yeni 3A uydusu arasındaki fark ortaya çıkacak." Özetle, yörüngede bulunan iki Türksat uydusundan biri olan 1C adlı uydunun ömrü 2007'nin son çeyreğinde sona eriyor. Bunun yerini almak için uzaya atılacak yeni uydu (3A) en erken 2008'in ilk çeyreğinde yörüngede olacak. 1C'nin ömrü 2007'de bitiyor Soru şu: Bu boşluk esnasında sivil ve askeri kesim pazartesi günkü gibi ulaşım kesintisi yaşar mı? Dur, geçen haftaki görüşmemizde herhangi bir sorun yaşanmayacağından emindi. Ona göre yeni uydunun atılması ile 1C uydusunun salınıma girme tarihi örtüşecek. "Öyle olmama ihtimali çok az. Üretici firma ikisini de kontrol ediyor" dedi. Bu konuda konuştuğum Türk Telekom eski genel müdürlerinden Fatih Mehmet Yurdal'ın görüşü biraz daha değişik: "Normal şartlarda projede taahhüt edilen ne ise olması lazım. Ben şu anda 3A'nın söylenen zamana yetişmemesi için bir neden göremiyorum. Tabii olağanüstü şartlar olursa bu istisnadır, ki onu düşünmek bile hoş değil, çünkü mesela fırlatma sırasında olabilecek bir problem projeyi en az 18 ay geciktirir. Herşey allak bullak olur."Konuştuğum başka bir uzman ise daha kötümser: "Yakıt Kasım 2007'de bitince 1C yavaş yavaş yorüngeden çıkmaya ve sinyal kalitesi düşmeye baslayacak. Bir hesap yapmak gerekirse: "Kasım 2007'de 1C salınmaya, yani sabit yörüngeden çıkıp sekiz çizmeye başlıyor. 3A'nın yörüngede olma tarihi mart sonu veya Nisan 2008 başı olacak. Şayet 3A uydusu nisan 15 gibi aktif olursa, bu da 1C'nin salınımının sonuna yaklaşması anlamına gelir ki kesinti olma ihtimali kesindir. İlk başlarda bu günde 15 dakikadan başlar, süre geçtikçe günde 3-4 saat kesintiye ulaşılır." Dur, 'sorun yaşanmaz' diyor Bu halde ne olabileceğini bir başka uzman şöyle anlatıyor: "Kesinti veri geçişlerini etkileyecek ve o saatler boyunca iletişim sağlanamayacaktır. 1C nin kullanıcılarının kamu olduğu gözönüne alınırsa (en büyük kullanıcı Türk Telekom, Ordu, Bakanlıklar, genel müdürlükler, emniyet vs.) işin vehameti ortaya çıkar. Özel sektöre de ait tonlarca terminal olduğuda unutmayalım." 1C uydusunun 2007 sonunda tükeneceği yıllarca öncesinden biliniyordu. Eğer yeni uydu daha önce ısmarlansaydı herhangi bir risk olmayacaktı. Dur, AKP'den önceki hükümeti suçluyor. Dur'a göre eski hükümet Türkiye'nin kendi uydularına sahip olmasına karar vermiş olduğu için yeni uydu ısmarlamamaıştı.Telekom kaynakları ise kabahati Dur'da buluyor. Dur, Temmuz 2004'te Türksat'ın başına geçti. Yeni uydu ile ilgili kontrat bu tarihinten 20 ay sonra imzalandı.Bir kaynak Türksat'ın 2004'te kurulmasımdan önce Türk Telekom'un yeni bir uydu yapıp 2007 Nisan'ında hizmete geçirmeyi planladığını söyledi. "Fakat ne olduysa her şey Türksat kurulup, üzülerek söyleyeyim, uydu işinden hiç anlamayan kişilerin yönetime gelmeleri ile oldu" diye devam etti bu kişi. "Uydu Gözlem ve Kontrol Merkezi sorumluları Eylül 2004'te yeni uydu atılacaksa bunun çalışmalarının hemen yapılması gerektiğini ifade ettiler. Başlangıçta bir grup kuruldu ama tüm uyarılara rağmen bu işin önemini anlamaktan aciz yönetim bir süre sonra bu işi savsakladı. İş ertelendi. 2005 başlarında resmi yazılarla durum tekrar yönetime iletildi. Yine faaliyete savsaklandı. Sonuç olarak yeni uydu işini tahsis ihale süreci 2006'da sonuçlandırıldı." Kimlerin iletişimi aksayabilir? Türksat'ın açıklaması Türksat Uydu Haberleşme Kablo TV ve İşletme AŞ, Türksat 1B'nin yer istasyonuyla hiçbir şekilde bağlantısının kesilmediğini uzayda kaybolduğuna dair bilginin kesinlikle doğru olmadığını açıkladı.Açıklamada, 1994'te fırlatılan uydunun ömrünün üretici firma tarafından 10 yıl olarak belirlendiği anımsatıldı. "Uydunun ömrü bitmiştir ve uzay çöplüğüne gönderilmiştir" denilen açıklamada, şöyle devam edildi:"Uzay çöplüğüne gönderilme kriterleri ise ITU tarafından belirlenir. Bu kurumun belirlediği kriterlere tüm uydu işletmecileri uymakla yükümlüdür. Türksat A.Ş de üretici firma ile koordinasyon halinde bu kriterlere uygun hareket etmiştir. Uydunun uzay çöplüğüne gönderilmesi kararı üretici firma ile birlikte alınmıştır. Üretici firmanın desteği ile bu işlem, eksiksiz ve başarılı bir şekilde gerçekleştirilmiştir."Açıklamada, Türkiye'nin uzaydaki yörünge haklarının da korunduğu vurgulandı. Uzaydaki yörünge haklarının Türkiye Cumhuriyeti devleti adına tahsis edildiği belirtilen açıklamada, "Herhangi bir sebeple yörünge haklarımızı kaybetmemiz söz konusu değildir. Bu konuyla ilgili tüm görevler Türksat A.Ş tarafından, Telekomünikasyon Kurumu ile koordineli bir şekilde yerine getirilmektedir" denildi. Türksat şimdi 'uydu çöplükte' diyor İnternet sitesinde salınımda gözüküyorTürksat Genel Müdürü Osman Dur, aylardır 1B uydusunun salınımda olduğunu söylüyor. Evvelki hafta yaptığımız görüşmede bunu tekrarladı. Eğer uydu çöplükte idi ise Dur, 'uydu salınımdadır' masalını neden tekrarlayıp durma ihtiyacını duydu? Neden 1B uydusunun çöplüğe atıldığı açıklandıktan sonra bile dün hâlâ Türksat'ın web sitesinde 1B '31.30 doğu pozisyonundadır', 'Haziran 2004 itibariyle eğimli yörüngede' masalı ile Türkiye kandırılmaya devam ediliyordu?Türksat 1B'nin çöpe gönderilmesinin Uluslararası Telekomünikasyon Birliği'nin (ITU) belirlediği standartlara uygun yapıldığı söyleniyor. Ama eses önemli olan yörüngenin boşaltıldığının ITU'ya bildirilip bildirilmemiş olduğudur. Türksat 1B uydusu hangi tarihte uzay çöplüğüne yollandı? Yörüngenin boşaldığı ITU'ya bildirildi mi? Hangi tarihte? Fotokopisini görelim ve inanalım.31 derecedeki 1B çöplüğe gönderildikten sonra 24 aylık geri sayım süreci başladı. Şu an itibari ile orasını 13-14 ay gibi bir sürede dolduramazsak yörünge hakkımızı kaybedebiliriz. Doğru mu yanlış mı?Eğer Türksat yönetimi, basiretsizliğinden, yeni uydu ısmarlamayı aylarca geciktirmemiş olsaydı yörüngenin boş olma sorunu çıkar mıydı? Metin Münir'in cevabı YARIN: VSAT hub istasyonu ile ilgili dedikoduları Osman Dur neden yalanlamıyor? mmunir@milliyet.com.tr