Bu yılın ilk yarısında üretilen 125 milyar kWh elektriğin yüzde 36.0’sı doğal gaz santrallerinde, yüzde 16.3’ü barajlardan elektrik üreten santrallerde, yüzde 11.8’i ise akarsular üzerine kurulan HES’lerde üretildi.
Suya dayalı üretimin toplam üretimdeki payı yüzde 28.3 oldu.
Geçen yıl ülkede kuraklık olduğu için barajlardan ve akarsulardan üretilen elektriğin arzında gerileme olmuştu. Sudan üretilen elektrik arzındaki açığı doğal gaz santralleri kapatmıştı.
Doğal gaz hem ithal kaynak hem de pahalı. Botaş doğal gaz santrallerine bin m3’ünü 450 dolardan satıyor. Bu nedenle 1 kWh’ın sadece gaz bedeli 8.5 sent. Buna 2-2.5 sent faiz ve amortisman yükü binince 1 kWh’ın maliyeti 11 sent dolayına yükseliyor.
Su bedava
Elektrik üretenlerin arzı ile elektriği dağıtan firmaların talebi “Serbest Enerji Piyasası”nda buluşuyor. Arz ve talebe göre fiyat oluşuyor. Doğal gaz maliyeti yüksek. Su ile elektrik üretmede maliyet düşük. Su ile üretilen elektrik arzı artınca enerji piyasasında elektriğin 1 kWh’ın fiyatı 13.7 krş’tan 11.3 krş’a geriledi. (Dolar fiyatındaki değişimle 9.22 sentten 4.25 sente indi)
Bu durumda serbest piyasadan Botaş fiyatıyla gaz alarak üretim yapan çok sayıda doğal gaz santrali üretimi durdurdu. Hatta en son Siemens teknolojisiyle kurulan en yeni ve büyük doğal gaz santrali bile devre dışı kaldı.
Bu demek değil ki artık doğal gazla üretim yapılmıyor. Doğal gazla üretilen elektrik gene de toplamda en büyük paya sahip.
Gaz pahalı
Ama üretimi sürdüren doğal gaz santrallerinin maliyet yapıları farklı; (1) Büyük üretim yapan santraller Botaş doğal gaz satış fiyatı + işletme gideri ve kâr esasıyla çalışanlar. Bunlar Botaş fiyatı ne olursa olsun kWh başına 0.8 sent işletme gideri ve kâr esasıyla üretim yapıyor. (2) Sayıları az da olsa kuruluş öncesi devlet ile sınırın üzerinde satış anlaşması yapan doğal gaz santralleri var.
Bu iki gruptaki santraller doğal gaz fiyatındaki artıştan ve serbest piyasada gerileyen fiyatlardan etkilenmiyor.
Uzmanlar doğal gazda kurulu gücün yarısına yakınının arz fazlası oluşturduğunu, bu nedenle serbest piyasa şartlarında yaşama imkânlarının güç olduğunu belirtiyorlar. Enerjinin kârlı sektör olduğunu sanarak yapılan bu tür tesislerin değerinin 20 milyar dolar dolayında olduğu, bu yatırımlar için alınan kredilerin ödenmesinin risk taşıdığı belirtiliyor.
Tarımda nasıl ki domatesi üreten ürettikçe zarar ediyorsa, şimdilerde piyasa fiyatıyla doğal gaz kullanan santrallerde de aynı durum ortaya çıktı. Üretici zarar ediyor. Dağıtan kazanıyor.