Pazardan, marketten satın aldığınız Ezine peyniri, Ayvalık zeytinyağı, Finike portakalı gerçekten Ezine peyniri, Ayvalık zeytinyağı, Finike portakalı mı?
Ambalajlı iseler, ambalajlarının üzerlerindeki etikete bakacaksınız. Etikette “coğrafi işaret” var ise, tereddüt etmeyiniz hakikidir...
“Coğrafi işaret”, Avrupa ülkelerinde olan, bizde de 1955 yılında 555 sayılı kanun hükmünde kararname ile uygulanmaya başlayan bir “garanti” sisteminin adı. Patent Enstitüsü, tarım ürünlerinin özelliğini belirleyerek “coğrafi işaret” kullanma izni veriyor.
Örnek: Ezine peyniri, Kaz dağlarının kuzey ve batı kesimlerinde yer alan Ezine, Bayramiç ve Ayancık ilçelerinin ve Çan’a bağlı köylerin doğal bitki ortamı ve suyu ile beslenen koyun, keçi ve ineklerden elde edilen süt ile üretilen, en az yüzde 40 keçi sütü, yüzde 45 - 55 koyun sütü ve yüzde 15 inek sütü içeren peynirlere verilen isim.
Başka yerlerdeki hayvanların sütü ile üretilen peynirler, “Ezine peyniri” diye satılamaz. Bir peynirin Ezine peyniri olup olmadığı da ambalajındaki “coğrafi işaret” ile belirlenir.
Bir başka örnek: Kuzeyi Akdağı, batısı Gülmez dağı ile kaplı, Akçay ve Alakır derelerinin alüvyonlu toprağında yetiştirilen Washington Novel türü ağaçlardan elde edilen portakala Finike portakalı denilir. Ortalama meyve ağırlığı 237 gr, ortalama kabuk kalınlığı 2.37 cm dilim sayısı 10’dur. Çekirdeksizdir. Finike’den alınarak başka yerlerde dikilen fideler aynı kalite aromayı taşımazlar. Finike portakalının her birinin ve ambalajının üzerinde “coğrafi işaret” vardır. Denetim, Finike Meyve Üreticileri Tarımsal Birliği tarafından oluşturulan komisyonlarca yapılır.
120 ürün işaretlendi
Şimdilik 120 dolayında tarım ürünümüz “coğrafi işaret” kapsamında korumaya alınmış durumda. Coğrafi işaret üretici için önemli. Üretici kendini haksız rekabete karşı koruyor. Tüketici için önemli. Tüketici neyi satın aldığını, neyi tükettiğini biliyor.
Anamur muzu, Beypazarı kurusu, Edirne beyaz peyniri, Maraş biberi, Pervari balı gibi çok sayıda ürün coğrafi işaret ile korunuyor ama, tüketicilerin olan bitenden haberi yok. Ürünlerin doğru dürüst ambalajı olmadığından, coğrafi işaret ambalajın üzerinde yer alamıyor.
İhracatı kolaylaştırıyor
Coğrafi işaretin önemini ve yararını geçenlerde Lyon’da Metro Toptancı Market mağazasını gezerken fark ettim. Türkiye’deki Metro’ların Genel Müdürü Kubilay Özerkan ile müdürlerinden Birol Uluşan, “Hoşunuza gidecek bir şey göstereceğiz” diyerek Lyon’daki en büyük markete götürdüler.
Giriş kapısının karşısında, Türkiye afişlerinin altında kutular içinde satışa sunulan Finike portakallarını görünce mutlu oldum. Coğrafi işaret güvencesi, bu tür ürünlerin ihracatını kolaylaştırıyormuş. Lyon’da Finike portakalının vergi hariç toptan fiyatı 0.99 euro (2.80 TL) idi. Türkiye’deki Metro mağazalarında, coğrafi işaretli 50 ürün satılıyormuş. Bu ürünlerin bir bölümünün başka ülkelerdeki mağazalarda satışı için ihracatına destek veriliyormuş.
Uyarı: Marketleri gezdim. “Ezine peyniri” diye satılan peynirlerin hiç birinin (evet hiç birinin) üzerinde “coğrafi işaret” göremedim. Demek ki düzenleme yetmiyor. Denetim gerekiyor. Tüketiciye gerçek “Ezine peyniri” yerine başka peynirler satılabiliyor.