Türkiye’de yılda 130 milyar kWh elektrik üretilir. Bunun 35 milyar kWh’lik bölümü devlet tarafından yaptırılan barajların suyu ile elektrik üreten santrallardan gelir.
Devletin barajlarını Devlet Su İşleri adındaki devlet kuruluşu yapar. Yapılan barajların paraları halkın vergileriyle ödenir. Hazine, DSİ’ye baraj yapması için bütçeden para bulur. Bütçede para yok ise Hazine dışarıdan borçlanır. Bu borcu halk vergi olarak öder. DSİ de önce barajı yapar. Sonra barajın yanına elektrik üretecek santralı kurar. Sonra da işletmek üzere Elektrik Üretim ’(EÜAŞ) e devreder.
EÜAŞ de elektriği üretip satar. Tabii, elektriği satarken bir maliyet hesabı yapar. Normalde maliyet hesabına ne girer? Barajın yapımı için bütçe gelirlerinden veya dış kredilerden harcanan paranın üretilen elektrik enerjisi üzerine düşen yük girer... Barajın, santralın amortismanı girer... Eskiyecek makinelerin, çamur dolacak barajın getireceği yük girer... Üzerine personel ve diğer işletme masrafları eklenir. Ve de normal bir maliyet ve satış fiyatı belirlenir. Değil mi? Hayır değil!.. Bizde eskiden elektriği sadece devlet üretirdi. Bu nedenle barajları, santralları yapan DSİ ile elektriği üretip satan TEK’in kesesi aynı kese sayılırdı. Ama zamanla elektrik piyasasında özel sektörün payı artınca ve de elektrik fiyatlama sistemi değişince, DSİ ile elektriği alıp satan Elektrik Üretim AŞ’nin keseleri de ve hesapları da ayrıldı.
Halen EÜAŞ, daha önce DSİ tarafından inşa edilen 44 baraj ve santralda elektrik üretiyor. Ve de ürettiği elektriği satıyor. Bu elektriği satarken de, sadece personel masrafı ile işletme masrafını toplayıp, üretilen elektrik gücüne bölerek maliyet ve fiyat belirliyor.
Çünkü EÜAŞ, barajlara ve santrallara yatırım yapmadı. Para ödemedi. Parayı bulan ve yapan DSİ. Acaba DSİ bu 44 barajı yaptı ve EÜAŞ’ye devretti de işi bitti mi? Hayır... Türkiye’de yapılacak daha çok baraj var. DSİ inşaat programında 102 baraj inşa edilmeyi bekliyor. Önceki barajlar nasıl bedava yapılmadı ise yeniler de bedava yapılmayacak.
DSİ yetkilileri şimdilerde EÜAŞ’den daha önce yapılan barajların 14 milyar dolar tutarındaki yatırımını talep ediyor. Bu paranın verilemeyeceği bilindiği için de, barajlar için yapılan yatırım harcamalarının, yıllık amortisman bedeli olarak 750 milyon dolarının maliyetlere yansıtılarak DSİ’ye ödenmesi isteniliyor. Bu para ödenilecek ki DSİ, yeni baraj ve santralları yapabilsin.
Halbuki EÜAŞ, baraj ve santral yapım bedellerini maliyete katmadığı için, maliyeti sadece personel ve işletme masraflarına göre hesapladığı için, Türkiye’deki elektrik üretimi içinde yüzde 27 - 29 payı olan HES enerji fiyatını 0.4 sent olarak hesaplıyor. Bu maliyete dayalı paçal satış fiyatı oluşturuyor. EÜAŞ, barajları ve santralları yapan DSİ’ye, yılda 750 milyon dolar amortisman ödemeye başladığında, HES’lerden alınan elektriğin kWh’si 0.4 sentten 4.0 sente yükselecek.
Kaynak: Garanti Yatırım, Turkish Electric Sector 12.9.2002