Yeni yayınlardan öğrendiklerimiz
Yalnızlık beyni nasıl etkiliyor? Koronavirüs enfeksiyonu sonrasında sık rastlanan unutkanlık, dalgınlık gibi semptomların nedeni nedir? Yeni araştırmalar, ilginç bulgular...
Kendini yalnız hissedenlerin beyinlerinin de farklı olduğunu gösteren bir çalışmadan bahsetmek istiyorum. İngiliz bilim insanları orta yaşlı ve daha ileri yaştakilerden oluşan yaklaşık 40.000 kişinin beyin MR’ını çektiler. Kendini yalnız hissettiğini söyleyenlerle, yalnız hissetmeyenlerin beyin MR’larını karşılaştırdılar(1). Yalnız insanların beyninde bazı farklılıklar olduğu görüldü. Yalnızlığın beyindeki dışavurumu, DMN (default mode network/varsayılan mod ağı) olarak bilinen ağ üstünde gerçekleşiyordu. Derin düşüncelere daldığınızda, geçmişi hatırlayıp anıları yâd ettiğinizde, hayal kurduğunuzda ya da gelecekle ilgili planlar yaptığınızda beynin bu bölümü aktive oluyor. DMN’nin beynin depresyonla ilişkilendirilen bölümü olduğunu da belirtmekte fayda var.
Yalnızlığın manifestosu
Geçtiğimiz ay Nature Communications dergisinde yayımlanan çalışmaya geri dönelim... Bilim insanları yalnız insanlarda bu ağ içindeki etkileşimin daha güçlü, daha aktif olduğunu gördüler. Ayrıca ağın bulunduğu bölgedeki gri madde de hacim olarak daha büyüktü.
Araştırmayı gerçekleştirenler, yalnız insanların sosyal etkileşimin azlığını hayaller ve anılarla doldurduğu sonucuna vardılar. Yani hayatı paylaştığınız yakın dostların, arkadaşların, samimi aile ilişkilerinin eksikliğinde beynin bu bölümünde trafik çok daha yoğun akmaya başlıyordu.
İleri yaşlarda, yalnızlığın bunama ve Alzheimer’a yakalanma riskini önemli oranda artırdığı zaten biliniyor. Bu çalışma ise yaştan bağımsız olarak kendisini yalnız hissedenlerin beyinlerindeki değişimi gözler önüne seriyor. Araştırmayı yürüten bilim insanları, yalnızlığın beyin üzerindeki etkilerinin yeni yeni anlaşıldığını, bu ve bunun gibi keşiflerin nörolojik hastalıkların tedavisinde önemli faydalar sağlayacağını not düşüyorlar.
Her zaman söylerim; sağlık bir bütündür. Fiziksel olarak sağlıklı olmadığınızda beyniniz, duygu durumunuz da sağlıklı olamaz. Bunun tam tersi de geçerli. Kendinizi mutsuz hissettiğinizde, stres altında olduğunuzda ya da kendinizi yalnız hissettiğinizde tüm bu duyguların fiziksel bir manifestosu vardır.
‘İyileştim ama…’
Yalnızlık beyni değiştirirken, beyni etkilediği gösterilen başka bir düşmana geçiyoruz... Koronavirüs enfeksiyonu sonrasında düşüncelerini toplamakta zorlandığını, konsantrasyon bozukluğu, hafıza problemleri yaşadığını söyleyen kişilerin sayısı azımsanmayacak kadar çok. Her geçen günle birlikte koronavirüs ve etkileri üzerine yeni bilimsel yayınlar çıkıyor, virüsle ilgili daha önce bilmediğimiz şeyler öğreniyoruz. Geçtiğimiz ay Nature Neuroscience’da yayımlanan bir çalışma bu sık rastlanan semptomların nedenini anlamak konusunda büyük önem taşıyor(2). Fareler üzerinde yapılan araştırmada korona virüse dikenli görünümünü veren spike proteinin kan-beyin bariyerini geçebildiği görüldü. Araştırmayı gerçekleştiren bilim insanları S1 olarak da bilinen bu proteinin virüsten ayrılarak enflamasyona neden olduğunu ve girdiği ortamda toksik bir etki yarattığını not düşüyorlar. Bu etki beyin için de geçerli!
Koronavirüsün beyne de sızdığını işaret eden araştırma, sadece enfeksiyona bağlı bazı problemleri açıklamakla kalmıyor, yeni bir bakış açısını da gündeme getiriyor. Çalışmada COVİD-19 enfeksiyonunda yaşanan solunum problemine virüsün beyindeki solunum merkezini etkilemesinin de katkısı olabileceği not düşülmüş.
DESTEK GÜÇLER
Bu araştırma, iyileşen hastaların yaşadığı semptomlarla örtüşüyor. Daha kapsamlı çalışmalar gerekse de, beyin fonksiyonlarını destekleyen, beyin hücrelerindeki enflamasyon savaşan bazı besinlerden ve besin takviyelerinden yararlanmak iyi bir fikir...
- Zerdeçal etkisi: Antioksidan etkisiyle beyin hücrelerini serbest radikal hasarından koruyan zerdeçalın, COVİD-19’da antiviral etkisi olduğunu gösteren çalışmalar da var.
- Omega-3 desteği: Balık, et, yumurta, ceviz, badem gibi omega-3 zengini besinlerin beyindeki enflamasyonla savaştığını gösteren çalışmalar var(3). Bu besinlerle yetinmeyin, diyetinizi omega-3 yağ takviyesiyle destekleyin.
- Folik asit zengini sebzeler: Ispanak, kuşkonmaz, brokoli, Brüksel lahanası gibi yeşil sebzeler, fasulye, mercimek, nohut gibi baklagiller bol miktarda beyin dostu folik asit içerir.
HANGİ NOKTADAYIZ?
CoronaVac aşısının faz üç klinik çalışmalarıyla ilgili ilk rapor henüz yayımlanmadı. Brezilya, Türkiye ve Endonezya’da devam eden çalışmalarla ilgili yapılan açıklamalara kısaca bir göz atalım dilerseniz. Türkiye tarafından yapılan basın açıklamasına göre, elde edilen ara veriler aşının %91.25 etkili olduğunu gösteriyor. Brezilyalı bilim insanlarının açıklaması ise aşının %50 etkili olduğu yolunda. İlk rapor yayımlandığında daha net ve bilimle desteklenen bilgilere ulaşmayı umuyoruz.
1 “The default network of the human brain is associated with perceived social isolation.” R. Nathan Spreng, Emile Dimas, Nature Communications, 2020; 11 (1) DOI: 10.1038/s41467-020-20039-w
2 “The S1 protein of SARS-CoV-2 crosses the bloodbrain barrier in mice” Elizabeth M. Rhea, William A. Banks Nat Neurosci (2020). https://doi.org/10.1038/s41593-020-00771-8
3 “Anti-Inflammatory Effects of Omega-3 Fatty Acids in the Brain: Physiological Mechanisms and Relevance to Pharmacology” Sophie Layé Pharmacol Rev, 2018 Jan;70(1):12-38. doi: 10.1124/pr.117.014092.
4 https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-sinovac-brazil-idUSKBN28X2CR
