Sinekleri mi öldürüyorsunuz, kendinizi mi?
Böcek ısırmasın, sivrisinek sokmasın diye vücudunuza sürdüğünüz spreyler, soluduğunuz havayı kirleten sinek ilaçları… Bu zehirli savunma hattı sadece sizi değil, dünyayı da zehirliyor
Sinekleri, böcekleri uzak tutan spreylerin çoğunda DEET (N,N-Diethyl-meta-toluamide) denen toksik bir kimyasal kullanılır. 1946 yılında Amerikan ordusu için geliştirilen DEET 1957 senesi itibarıyla sivil halkın kullanımı için onay aldı. Sinek kovucu spreylerin hemen hepsinin aktif maddesi DEET’dir.
Bir nevi tarım ilacı olan bu kimyasalla ilişkilendirilen bir sendrom bile var: Literatüre gizemli bir hastalık olarak giren “Körfez Savaşı Sendromu”… Bölgedeki haşerattan, sivrisineklerden korunmaları amacıyla askerlere böcek kovucu spreyler verilmişti. Askerler savaştan geri döndüklerinde bazı sağlık sorunları yaşamaya başladılar. Kronik baş ağrıları, hâlsizlik, unutkanlık, solunum ve cilt sorunlarıyla kendini gösteren ve binlerce askeri etkileyen bu sendromun nedeni ilk başlarda anlaşılamadı. Ancak zaman içinde yapılan bilimsel araştırmalar sendromun DEET ile ilişkili olduğunu işaret ediyordu.(1)
Annelerin küçücük çocuklarına bile sıkmaktan imtina etmedikleri bu spreylerin tehlikelerine, sağlığınıza neler yapabileceğine bir bakalım mı?
Alerjik reaksiyonlar: Kızarıklık ve döküntülerle kendini gösteren alerjik reaksiyonlar yüzünden hastanelik olanlar var. Hatta bunlardan ikisi ölümle sonuçlanmış.(2)
Nöbetler: Bir çalışma için dört yıllık bir zaman dilimi içinde rapor edilen 21 bin DEET vakası incelenmiş. Bunların yüzde 73’ünün bu kimyasal yüzünden nöbet geçirdiği görülmüş.(3)
Beyin hasarı: Aynı çalışmaya göre DEET’nin küçük çocuklarda kalıcı beyin hasarına yol açma riski var. Bu spreyleri ne kadar sık kullanırsanız risk de o kadar artıyor.
Kanser riski:Vücuda sürülen sinek kovucularda kullanılan DEET’nin bir kanserojen olduğunu işaret eden pek çok çalışma var.(4)
Süper sinekler
Bu arada evinize, yatak odanıza, çocuğunuzun, hatta bebeğinizin odasına sıktığınız böcek ilaçlarının da aynı DEET gibi birer zehir olduğunu unutmayın.
Nedense herkeste şöyle bir yanlış düşünce var: “Odayı ilaçlar kapısını kaparım. Yarım saat bekleyip, biraz da havalandırdıktan sonra havada ilaç falan kalmaz.” Değil yarım saat, odayı tüm gün havalandırsanız bile bulunduğunuz ortamdaki toksik maddeler yok olmaz. Sivrisinek problemiyle ilgili ilginç bir bilgiyi paylaşmak istiyorum. Bilimsel çalışmalar sivrisineklerin sinek ilaçlarında kullanılan belli başlı maddelere karşı direnç geliştirdiğini gösteriyor. Hatta Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bir bildiri yayımlayarak ülkeleri bu probleme karşı uyardı.(5) Görünen o ki sivrisineklerden korunmak adına kendinizi, çocuğunuzu maruz bıraktığınız böcek ilaçları, yakın gelecekte sizi zehirlemekten başka bir işe yaramayacak.
Hassas denge
Picaridin, DEET’ye alternatif olarak geliştirilen bir madde. Bu sentetik molekül, karabiberde bulunan piperin maddesini taklit ediyor. Daha güvenli bir alternatif olarak görünse de, içinde picaridin bulunan sinek kovucuların kertenkeleleri öldürdüğü gözlenmiş.(6) Sivrisinek larvalarını yiyerek popülasyonu kontrol altında tutan kertenkeleler öldüğünde ne olacak? Tabii ki sivrisinekler daha da artacak! Peki, zehirlenmeden, doğayı zehirlemeden, ekolojik dengeyi bozmadan sinekleri, böcekleri uzak tutmanın yolu var mı? Her zaman olduğu gibi çözüm yine doğadan geliyor…
DOĞANIN SİNEK-SAVARLARI
DOĞAL VÜCUT YAĞLARI
Lavanta yağı: Cildinize sürdüğünüz lavanta yağı sivrisinekleri uzak tutacaktır.
Karanfil yağı: Sinek kovucu sprey yapmak için, yarım bardak suyun içine bir çay kaşığının dörtte biri kadar karanfil yağı ilave edin.
Citronella yağı: Ülkemizde İdris otu olarak bilinen bu bitkiden elde edilen yağ etkili bir sinek kovucudur.
Okaliptüs yağı: Keskin kokusu ile kene ve sivrisinekleri uzak tutar. Ama irritasyon riskini elemek için vücudunuza uygulamadan önce minik bir alanda test etmeyi ihmal etmeyin ve küçük çocuklarda kullanmayın.
SİNEKSİZ YAŞAM ALANLARI
Fesleğen: Balkona, pencere önlerine fesleğen ekin. Bu aromatik bitkinin sivrisinekleri uzak tutmakta etkili olduğu biliniyor.
Itır yağı: Buhurdanlıkta yakarak kullanabileceğiniz bu esansiyel yağ hem çok hoş kokar hem de sivrisinekleri uzak tutmakta son derece etkilidir.
Biberiye: Bahçeniz varsa biberiye ekin. Biberiye, sivrisinekleri uzak tutmakta etkili bitkilerden biridir.
Lavanta yağı:Lavantadan sadece teninize sürerek değil sivrisinekleri evinizden uzak tutmak için de faydalanabilirsiniz. İster suyla seyrelterek kendi oda spreyinizi yapın ister buhurdanlıkla kullanın.
1 “Chemicals Used To Protect Soldiers In 1991 Gulf War Can Damage Testes, Animal Studies Show.” Duke University Medical Center. ScienceDaily. 9 January 2003.
2 “Severe allergic reaction to diethyltoluamide (DEET) containing insect repellent Allergy Asthma” Mary McHenry, Clin Immunol. 2014; 10(Suppl 2): A30.
3 “Human Exposures to N,N-diethyl-m-toluamide insect repellents reported to the American Association of Poison Control Centers 1993-1997” Bell JW, Veltri JC, Page BC. Int J Toxicol. 2002 Sep-Oct;21(5):341-52.
4 “Genotoxicity studies on permethrin, DEET and diazinon in primary human nasal mucosal cells” Tisch M, Schmezer P, Faulde M, Groh A, .Eur Arch Otorhinolaryngol. 2002 Mar;259(3):150-3
5 https://www.who.int/malaria/areas/vector_control/insecticide_resistance/en/
6 “High mortality in aquatic predators of mosquito larvae caused by exposure to insect repellent” Rafael M. Almeida, Biology Letters, 2018; 14 (10): 20180526.
