Hücresel mekanizmaları anlamak

Tüm dünyadan gelen veriler, kan şekeri yüksek seyredenlerin COVID-19’a yakalanma ve enfeksiyona bağlı komplikasyonlar yüzünden hayatını kaybetme riskinin ciddi oranda arttığını gösteriyor. Bugün bu durumun ardındaki hücresel mekanizmaları inceleyeceğiz.

Geçtiğimiz haftaki yazımızda ele aldığımız başlıkları kısaca hatırlayalım mı? COVID-19 salgınında önemli risk faktörlerinin başında kan şekeri metabolizmasındaki dengesizlikler geliyor. Yani eğer kiloluysanız, insülin direnciniz varsa ya da Tip 2 diyabet hastasıysanız koronavirüse yakalanma, yakalandığınızda da hayatınızı kaybetme riskiniz çok daha fazla. Ve birbiriyle ilişkili, biri diğerini tetikleyen bu sağlık sorunlarının hepsinin nedeni beslenme alışkanlıklarımızdaki yanlışlar.

Bu hafta da, yüksek kan şekerinin bu virüsü nasıl ölümcül kıldığını incelemeye devam ediyoruz. COVID 19’un insülin metabolizmasındaki bozuklukla olan ilişkisine ışık tutan çalışmalardan bahsederken, virüsün hücrelere nasıl bağlandığını da öğreneceğiz.

Veriler ne anlatıyor?

Yüksek kan şekerinin COVID-19’da ciddi bir risk faktörü olduğunu işaret eden ilk çalışma hastalığın ilk görüldüğü yer olan Çin’den geldi. (1) 7337 koronavirüs vakası detaylı bir şekilde analiz edildiğinde, bunlardan 952’sinin Tip 2 diyabet hastası olduğu görüldü. Bulgular Tip 2 diyabet hastalarında ölüm oranının daha yüksek olduğunu gösteriyordu (%2,7’ye kıyasla %7,8). Bu rakamları karşılaştırdığımızda diyabet hastalarının koronavirüs enfeksiyonu yüzünden ölüm riskinin üç kat daha fazla olduğunu görüyoruz. Çalışmayı yürüten bilim insanları kan şekerini kontrol altına almanın hastanın hayatta kalma şansını artırdığını not düşmüşler.

Kısa bir süre sonra Amerika’dan da Çinli bilim insanlarınınkine benzer bulgulara sahip bir çalışma geldi. (2) New York’ta hastaneye yatırılan 5700 COVID-19 vakasının % 56,6’sı hipertansiyon (3026 kişi), % 41, 7’si obez (1737 kişi) ve % 33,8 ise diyabet hastasıydı (1808 kişi).

Kapıyı ACE2 açıyor

Koronavirüsün hücreleri istila etme mekanizmasını basit bir şekilde anlatmaya çalışacağım. Vücudumuzda, ACE2  (anjiyotensin dönüştürücü enzim 2) diye bir enzim var. Başlıca görevi kan basıncını dengelemek olan bu enzim başta akciğerler olmak üzere, atardamarlar, kalp, böbrekler, pankreas ve bağırsaklardaki hücrelerin dış yüzeyinde bulunur. Koronavirüs hücreye ACE2’ye bağlanarak giriyor. Yani ACE2 hücrenin kapısını açan bir kilit görevi görüyor. Erkeklerin kadınlara kıyasla koronavirüsten daha fazla etkilenmesinin cevabı da yine bu enzimde saklı. Kapsamlı bir araştırmanın bulgularına göre erkeklerin kanında kadınlarınkinden daha fazla ACE2 bulunuyor. (3)

Tüm koronavirüslerin hücreye girişi ACE2 vasıtasıyla olsa da, yeni koronavirüsün diğerlerinden farkı hücreye çok daha sıkı bir şekilde tutunması. Virüs ve ACE2 reseptörleri arasındaki bağlantının gücünü belirleyen ise şeker molekülü. Journal of Medical Virology’de yayımlanan bir çalışmaya göre COVID enfeksiyonuna yakalanma riskini ve hastalığın seyrini belirleyen bu birleşmedeki şeker konsantrasyonu. (4) Yani akciğer dokusundaki ACE2 reseptörlerinde ne kadar çok şeker varsa hastalık o kadar ağır seyrediyor, hastalığa bağlı ölüm riski o kadar artıyor.

Fareler üzerinde yapılan araştırmalar, hipergliseminin, yani yüksek kan şekerinin koronavirüs enfeksiyonunda ciddi bir risk faktörü olduğunu göstermekle kalmıyor, aynı zamanda hücresel mekanizmanın nasıl işlediğine de ışık tutuyor. Diyabetik farelerde, yüksek kan şekeri akciğerlerde şeker moleküllerinin bağlandığı ACE2 reseptörlerinin sayıca artmasına neden oluyor. Üstelik ACE2 reseptörlerine bağlanan şeker moleküllerinin miktarı da artıyor. Böylece virüsün akciğer hücrelerini enfekte etmesi, hücrenin içine girerek çoğalması kolaylaşıyor.

Yani anlayacağınız, sağlığımız için en tatlı zehir olan şekerin, bir zararı daha ortaya çıktı: Koronavirüsü ölümcül hale getiriyor. Daha neler göreceğiz, zaman gösterecek. Diyabetten kansere kadar her hastalığın altında yoğun karbonhidrat tüketimi yatıyor. Şimdi bunlara bir de koronavirüs eklendi.

Sağlıklı yaşamak istiyorsanız, şekerden, tahıllardan, her türlü işlenmiş gıdadan uzak durun. Sağlığınızı korumak sizin elinizde.

İLGİNÇ BİR TESPİT

COVID-19’la ilgili ilginç bir tespit daha... Doktorların gözlemlerine göre COVID-19’a yakalanmadan önce hiperglisemi sorunu olmayan hastalarda da kan şekeri değerlerinde yükselme görülebiliyor. Bunun nedeni pankreasta da ACE2 reseptörleri bulunması. Virüs, insülin üretiminden sorumlu olan pankreas hücrelerine saldırdığında insülin üretimi sekteye uğruyor. (5) Yani vücutta kan şekerini kontrol altında tutacak bir mekanizma kalmamış oluyor. 

1 “Association of Blood Glucose Control and Outcomes in Patients with COVID-19 and Pre-existing Type 2 Diabetes” Zhu L, She ZG, Cheng X. . Cell Metabolism, 30 Nisan, 2020, https://www.cell.com/cell-metabolism/fulltext/S1550-4131(20)30238-2

2 “Presenting Characteristics, Comorbidities, and Outcomes Among 5700 Patients Hospitalized With COVID-19 in the New York City Area” Safiya Richardson, MD, MPH; Jamie S. Hirsch, MD, MA, MSB; Mangala Narasimhan, DO; JAMA, April 22, 2020. doi:10.1001/jama.2020.6775

3 “Circulating plasma concentrations of angiotensin-converting enzyme 2 in men and women with heart failure and effects of reninangiotensinaldosterone inhibitors” Iziah E Sama, European Heart Journal, 10 Mayıs, 2020, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehaa373

4 “Hyperglycemia, hydroxychloroquine, and the COVIDpandemic”, Adam Brufsky MD, PhD, 15 Nisan 2020, https://doi.org/10.1002/jmv.25887

5 “Highly ACE2 Expression in Pancreas May Cause Pancreas Damage After SARS-CoV-2 Infection” Furong Liu, Xin Long, Wenbin Zou, Mart 2020, DOI: 10.1101/2020.02.28.20029181