TÜRK Cumhuriyetleri içinde en yoksul ve en umut vaad eden ülkeydi Kırgızistan.
Yaklaşık altı yıl önce gitmiştim bu keskin yoksulluğun vatanına.
Başkent Bişkek’te bile kasaba havası hakimdi. Üst üste eski binalar, bizim afet bölgelerinde yapılmış, balkonlarına bol çamaşır asılmış toplu konutları andırıyordu.
Sanayi bölgesine de gittik.
Yeni kuruluyordu, sanırım 20 kadar firma vardı. Burada Sabancı Grubu’na ait Winsa üretime başlamıştı. Kırgızlı yetkililer, Egeli işadamlarını yatırıma çağırıyordu.
Petrol ve doğalgazın dünya üzerindeki imparatoru Kazakistan’ın komşusu olan Kırgızistan’ın da kuzey bölgelerindeki gaz yatakları yeni bulunmaya başlamıştı. Kırgız yetkililer ısrarla, “Gelecek bizden yana” diyorlardı.
Öyle de oldu.
Kırgızistan’a ilgi artı. Dış ticaret için bu ülkeye giden Türklerin sayısı çoğaldı.
Ancak sahne değişmedi.
Zenginlik, daha doğrusu, dünya devleri tarafından henüz paylaşılmamış bir zenginlik alameti Kırgızistan’ın da başına bela oldu.
İki etnik grup arasında görülen olaylar özünde elbette bir zenginlik paylaşımı.
Buraya yatırım yapan ya da ihracat başlatan Egeli işadamları ise hem üzgün hem de olayların bu kadar büyümesinden dolayı şaşkın.
* * *
Bu ülkedeki en büyük yatırımı Egeli firma Gürel Grubu’na ait Sunel Tütün gerçekleştirdi. Tütün işinde yıllık 100 milyon dolar cirosu olan Sunel Tütün, ülkede iki fabrika kurarak taşeronlarıyla birlikte bin 500 kişiye iş sağladı. Kırgızistan gibi yoksul bir ülke için bu, büyük değer ifade ediyor. Sunel Ticaret Türk A.Ş. İcra Kurulu Başkanı Noyan Gürel, yaşananları akıl ve vicdan ötesi olarak tanımlıyor. Olaylar başladığında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’le birlikte Kore’de olan Noyan Gürel, yaklaşık bir haftayı hiç uyumadan geçirmiş.
Gürel, yaşanılan dehşeti, “İnsanlığa sığmayan olaylar oldu. Diri diri insanları yaktılar” diye anlatıyor. Ucuz atlatmışlar, çalışanlara da fabrikaya da bir zarar gelmemiş.
Kesinlikle yatırımlarını daraltmayı ya da taşımayı düşünmüyorlar. Aksine Noyan Gürel, olaylar işin içinden çıkılmaz hale gelmedikten sonra, Türklerin yapabileceği en büyük katkının, ticari girişimler olduğunu söylüyor.
Tabii olayların dehşetini düşününce iyi cesaret gerekiyor.
Gürel ise, “Dostlarımızın bize her zamankinden fazla ihtiyacı var. 12 bin sözleşmeli üreticiyle çalışıyoruz, yakında bu sayı 15 bine yükselecek. Onları yüzüstü bırakamayız” diyor.
‘Kimse evden çıkmasın’ dedik
Noyan Gürel en kanlı sahnelerin Sunel’e ait fabrikanın bulunduğu Osh Bölgesi’nde yaşandığını belirtiyor.
- İlk öğrendiğinizde ne hissettiniz?
Genel müdürle 24 saat irtibat halindeydim. Günler geceler hiç uyumadan geçti. Tüm çalışanlanlarımıza, “Evden çıkmayın” dedim.
- Herhangi bir zararınız oldu mu ?
Hayır zararımız olmadı. Bölgeye büyük ekonomik katkımız var. Sanırım bunu bilerek hassas davrandılar. Ancak insanlığa sığmayan olaylar oldu.
- Şimdi ortam nasıl ?
Olayların etkisi 3 hafta kadar sürdü. Şimdi yatıştı görünüyor. Pazar günü referandum yapılınca ortalık sakinleşti. Normale dönmeye çalışılıyor.
- Burada ne kadarlık üretim yapıyor sunuz?
İki fabrikayla yılda toplam 8-10 bin ton tütün işliyoruz. Tabii olaylar tütün işleme döneminin sonuna geldiği için derin etkilenmedik. Sadece nakliye işlerimiz kalmıştı. Zaten fabrikanın tatile gireceği, çalışanlarımızın tatil yapacağı bir süreçti.
- Grubunuza bağlı kaç kişi çalışıyor?
Alım ekiplerimizle beraber Kırgısiztan’da bin 500 kişi çalışıyor.
- Çalışanların can güvenliği ya da kendiniz gittiğinizde ‘olaylar yeniden başlar, ortasında kalırım’ diye ürkmüyor musunuz ?
Ben sık sık gidiyorum, genel müdürümüz ise sürekli orada. Personelimizin can güvenliğini sağlamamış olsaydık, elbette farklı hareket ederdik. Tüm önlemler alınmış durumda. Operasyonlarımıza devam edeceğiz. Gönül rahatlığıyla gidip geliyorum.
İhracat yapanlar durdu
Egeli firmaların Kırgızistan’a dış ticareti Sunel’in dışında oldukça az. En yoğun ihracat yapanların başında ise BTM geliyor. BTM Yönetim Kurulu Başkanı Levent Ürkmez olayların en şiddetli yaşandığı ilk günlerde ihracatın kesildiğini şimdi eski hızla devam ettiklerini belirtiyor. Ürkmez bu pazardan hala umutlu. Türkay Tarım İhracat Müdürü Sami Geçim ise bir aracı ile ihracata başladıklarını 1-1.5 aydır aracıdan haber alamadıklarını söylüyor. Bu durum onlarda sıkıntı yaratmış. Geçim, “İki parti iş yaptık, arkası gelecek derken, dehşet geldi” yorumu yapıyor. Ayrıca Aromas Gıda, Elif Kozmetik, Tıpsan, Uğur Soğutma, Merdipa Mobilya, BKS?Tarım, Pima Makina gibi Egeli firmalar da 2010’da Kırgızistan’a ihracat gerçekleştirenler arasında yer aldı.