Olimpik sporcuların enerji hesabı

Olimpiyatlar başladı, kalbimiz ve enerjimiz Paris’te. Beslenme konusunda, 7 millî sporcumuza danışmanlık veren Aybüke Aydın, bize sporcuların performans sırlarını anlattı.

Olimpiyat heyecanına bu yıl 102 sporcumuzla katılıyoruz. Bu olimpiyatlarda farklı konu başlıkları ortaya çıkıyor. Bunlardan biri etkilerine şahit olduğumuz iklim krizi, toplumsal cinsiyet eşitliği ve hem sporcularda hem de organizasyonda bitki bazlı beslenmedeki gözle görülür artış. Yüksek sıcaklıklardan sporcuların ya da izleyicilerin etkilendiğine dair haberlerle karşılaşmamız olası. Üstelik sporcular sıcağın performansa etkisi konusunda konuşmaktan çekiniyor ve bunun güçsüzlük olarak algılanabileceğini düşünüyor. Diğer yandan sporcuların beslenme düzenleri oldukça önemli. 7 millî sporcumuza beslenme danışmanlığı yapan Aybüke Aydın ile Olimpiyata özel bazı performans sırlarını konuştuk.

Olimpiyat heyecanına bu yıl 102 sporcumuzla katılıyoruz. Bu olimpiyatlarda farklı konu başlıkları ortaya çıkıyor. Bunlardan biri etkilerine şahit olduğumuz iklim krizi, toplumsal cinsiyet eşitliği ve hem sporcularda hem de organizasyonda bitki bazlı beslenmedeki gözle görülür artış. Yüksek sıcaklıklardan sporcuların ya da izleyicilerin etkilendiğine dair haberlerle karşılaşmamız olası. Üstelik sporcular sıcağın performansa etkisi konusunda konuşmaktan çekiniyor ve bunun güçsüzlük olarak algılanabileceğini düşünüyor. Diğer yandan sporcuların beslenme düzenleri oldukça önemli. 7 millî sporcumuza beslenme danışmanlığı yapan Aybüke Aydın ile Olimpiyata özel bazı performans sırlarını konuştuk.  

Sporcu beslenmesini genel beslenmeden ayırmak gerekiyor, sen bu ayrımı nasıl tanımlıyorsun? 

Hem beslenme hem de spor beslenmesi, vücudu beslemenin temel ilkesini paylaşsa da kapsam ve amaç bakımından farklılıkları var. Beslenme, genel sağlık ve zindeliğin temelini oluşturur ve genel nüfusun beslenme ihtiyaçlarını karşılarken buna karşılık, spor beslenmesi, atletik performansı en üst düzeye çıkarma, iyileşmeyi geliştirme ve belirli zindelik hedeflerine ulaşma üzerine odaklanan uzmanlaşmış bir disiplindir. 

Beslenme danışmanlığı verdiğin sporcular hangi branşlardan? 

Busenaz Sürmeneli (Boks), Merve Dinçel (Tekvando), Sümeyye Boyacı (Yüzme), Cansu Özbay, Zehra Güneş, İlkin Aydın ve Elif Şahin (Voleybol). 

Gitmeden detaylı eğitim alıyorlar    

Sporcular Olimpiyat köylerine yerleşti; bu süreçte beslenmelerine nasıl dikkat ediyorlar? Özellikle yurt dışında sporcuların beslenmesini nasıl stabilize ediyorsun? 

Özellikle Olimpiyatlarda yemek yenilen alana yiyecek sokulmamasına ilişkin kurallar var. Böyle zamanlar için sporculara gitmeden önce ne yapmaları gerektiğini tüm detaylarıyla anlattığım eğitimler veriyorum. Protein zamanlaması, seçecekleri karbonhidratın tipi gibi birçok önemli tercihi nasıl yapmaları gerektiğini gitmeden öğreniyorlar, hesapladığım gibi olmayan olağanüstü durumlarda hızlıca aksiyon alabilmek için iletişimde oluyoruz. 

Farklı branşlarda farklı beslenme protokolleri uygulanıyor, senin bu konudaki yaklaşımın nasıl? Branşlar arası nasıl farklılıklar oluyor sporcuların beslenmelerinde? 

Sadece farklı branşlarda değil aynı branşın farklı mevkilerinde bile farklı protokoller uyguluyoruz. Çünkü her branşın, her mevkinin getirdiği sorumluluklar birbirinden farklı. Voleyboldan örnek verelim; orta oyuncusu genelde takımın en uzunu oluyor ve asli görevi bloklarıyla sahayı savunmak; bunun için hızlı olması ve iyi sıçraması gerekirken libero da takımın en kısa oyuncusudur genelde. Ağırlık merkezi zaten yere daha alçak olduğundan, toplara daha hızlı ulaşmasına yardımcı oluyor. Enerji hesabı yaparken fiziksel durumları sebebiyle çok büyük farklılıklar ortaya çıkıyor. Farklı branşlarda da aynı branşta farklı mevkilerde de sporcular farklı enerji sistemlerini kullanıyor. Ortalama bir voleybol müsabakası iki buçuk saat sürerken tekvandoda şampiyon 10 dakikada belli oluyor. Voleybolda dayanıklılığı ön plana alıp uzun süren müsabakalara yeterli yakıt sağlamayı hedeflerken tekvando, boks gibi sporlarda patlayıcı kuvvet ön plana çıkıyor; bu da sadece tüketilen makro besin miktarlarına değil, bu besinlerin glisemik indeksleri de dâhil olmak üzere birçok parametreyi hesaplamamızı gerektiriyor. 

Bitki bazlı beslenmede artış  

Bitki bazlı beslenen sporcuların sayılarında artış var. Senin bitki bazlı beslenen çalıştığın sporcu var mı? Nasıl sonuçlar alıyorsun? 

Evet, artışı ülkemizde de görüyoruz. Özellikle sürdürülebilir bir dünya bilinci diğer taraftan da hayvansal protein kaynaklarında artan hormon, ilaç kullanımının sporcularda doping riski taşıması sporcuları bitki bazlı beslenmeye itiyor. Birkaç sporcum şu an pesketaryen besleniyor, bu beslenme tipinin sindirim problemlerini azalttığı ve sahada kendilerini daha iyi hissettiklerini biliyorum. 

Dünya ve Avrupa Şampiyonu Sümeyye Boyacı ile de çalışıyorsun. Paralimpik sporcuların beslenmesi farklı oluyor mu? 

Elbette; paralimpik sporcuların, temel olarak bireysel fenotipten etkilenen benzersiz fizyolojileri var. Bu, performansı artırmak amacıyla alınan herhangi bir besin takviyesinin, potansiyel ergojenik etkilerini optimize edecek şekilde dozu, zamanlaması ve biçimini değiştirerek sporcuya göre uyarlanması gerektiği anlamına gelir. Para sporcu popülasyonunda egzersiz sırasında harcanan enerjiyi tahmin etmede çok sayıda sorun ortaya çıkmakta. Taşınabilir cihazlar bu popülasyonda geçerli olmayabilir. Para sporcularında enerji verimliliğini değerlendirmek, hem egzersiz sırasında harcanan enerji hesabı mevcut bilgi eksikliği hem de yağsız vücut kütlesini doğru bir şekilde değerlendirmedeki zorluk nedeniyle güç oluyor. Para sporcularında düşük kemik yoğunluğu riskinin daha yüksek olması nedeniyle beslenme ve takviye planlanması konusunda oldukça titiz davranıyoruz. Sonuç olarak, spor türü ve sporcunun kendi diyet alımı ve sınırlamaları tam olarak anlaşılmadan enerji alımları veya vücut yağ seviyeleriyle ilgili yorumlar yapmak devamında performans artırıcı beslenme planlarken genel sağlık durumunu da ön plana almak daha büyük önem taşıyor. 

Ateş Halkaları

İklim krizi; insanların günlük en basit yaşam alışkanlıklarını, psikolojiyi, teknolojiyi, hastalıkları, hayvan ve bitki türlerini, birçok faktörü etkiliyor. Paris Olimpiyatları’nda ise karbon emisyonlarını azaltmak ve yeşil enerji konusunda farkındalık hedefleniyor. Klima yerine jeotermal soğutma sistemleri kullanılması, oyun saatlerinin güneşe göre planlanması gibi birçok önlem alındı. “Ateş Halkaları: 2024 Paris Olimpiyatları’nda Sıcak Riskleri” raporunda, olimpiyatlar için artık daha serin ayların seçilmesi gerektiği belirtiliyor. Yeşil enerjinin teşvik edilmesi için fosil yakıt sponsorluklarının kaldırılması gibi öneriler de var. Bisiklet yolları artırılıyor, toplu taşıma ile pek çok olimpiyat alanına ulaşılabiliyor.

13 milyon öğün

Olimpyatlarda en büyük değişimlerden biri de servis edilen yemeklerde görülüyor. 800 farklı spor etkinliği, 10 binin üzerinde sporcu, 329 branş, 48 dal ve neredeyse 50 bin gönüllü var. Bu da yaklaşık olarak 13 milyon öğün demek. Hâl böyle olunca seçimleri gözden geçirmek şart. Olimpiyat köyündeki yemeklerin yüzde 33’ü bitki temelli, bu oran oyun alanında yüzde 60’lara çıkıyor. Gıdaların yüzde 80’inin yerel olarak tedarik edildiği veriler arasında. Olimpiyatlarda vegan/vejetaryen beslenenlerin sayısı da giderek artıyor. Novak Djokovic, Kaylin Whitney gibi sporcular vegan beslenenler arasında. Vegan sporcu denildiğinde akla ilk olarak yeterli protein alımı ile ilgili endişeler gelebiliyor. Doğru planlama, düzenli kontrol ve baklagiller gibi bitkisel proteinlerin dengesi ile yeterli besin öğesi almak mümkün. Sporcular röportajlarında, bitki bazlı beslenmenin inflamasyonu azalttığına ve olası sakatlanmalardaki iyileşmeyi hızlandırabileceğine dikkati çekiyor. Geçmiş olimpiyatlarda tek kullanımlık tabaklar kullanılırken, bu oran yüzde 50 azaltılmış durumda. Paris Olimpiyatları birden fazla misyonu üstleniyor ve geleceğe dair umut vermeye devam ediyor.