Taşı toprağı altın Sudan

Sudan, 1950’li yılların sonundan bu yana huzur bulamayan bir ülke. Afrika’nın en büyük yüzölçümlerinden birine sahip olan bu ülke, on yıllardır iç savaşlar ve askeri darbelerle boğuşuyor. Sudan bu kez de askerlerin kendi aralarındaki güç mücadelesine sahne oluyor. Mücadele, Devlet Başkanı ve Silahlı Kuvvetler’in başındaki General Abdulfettah El-Burhan ile yardımcısı Hızlı Destek Güçleri’nin lideri General Muhammed Hamda Dagalo arasındaki çekişmeyle başladı.

Aslında işin özü şu: Darbeyle devrilen eski devlet başkanı Ömer El Beşir, 2013’te Darfur’daki isyanları bastırmak ve ayaklanmaları önlemek için Hızlı Destek Güçleri’ni kurmuştu. O milis güçleri, zaman içinde gücüne güç kattı ve bugün El-Burhan yönetimine karşı devleti ele geçirmeye çalışıyor. Dahası, Sudan’daki bu iki askeri figürü farklı küresel ve bölgesel güçler destekliyor.

Elbette işin içinde Sudan’ın yeraltı kaynaklarını kontrol etme mücadelesi de var. Sudan dünyanın en büyük altın madenlerine sahip olan ülkelerinden. Kesin bilgiler olmamakla birlikte, Sudan’da üretilen altının ülke dışına farklı ellerden çıkarıldığı ve altından elde edilen paranın daha sonra içeride iç çatışmaları finanse etmek için kullanıldığı iddia ediliyor.

Rusya bağlantılı iddialar

Sudan makamlarının açıkladığı resmi rakamlara göre ülkede 2022’de 18.6 ton altın üretildi. Bu rakam, 2019 yılından bu yana en yüksek seviyeydi. Fakat resmi veriler olmasa da Sudan’ın altının yüzde 50’sinin ülke dışına kaçırıldığı ifade ediliyor. Bu noktada geçen yıl ortaya çıkan iddiaları hatırlatalım...

Ağırlıklı olarak ABD basınında çıkan ve Sudanlı kaynaklara dayandırıldığı belirtilen haberlere göre, Sudan’dan kaçırılan altınlar Rusya tarafından ülke dışına çıkarılıyor. Ukrayna savaşının başladığı Şubat ayından sonra bir yıl içinde en az 16 Rus kargo uçağının bölgeden uçuş yaptığı belirtiliyor. Hatta iddiaya göre Sudan’dan altınları çıkaran Rus kargo uçakları, Suriye’nin Lazkiye şehrindeki askeri üsse iniyor. Ülkedeki bazı maden sahalarının işletmesinin Rus paralı asker grubu Wagner ile bağlantılı olduğu da iddialar arasında. Hatta Wagner ile bağlantılı olduğu iddia edilen şirketlerden Sudanlı Meroe, ABD tarafından yaptırım listesinde. Ülkenin güney batısındaki sahalardaki altının da Wagner destekli Orta Afrika Cumhuriyeti üzerinden çıkarıldığı iddiası var.

Altın sahaları ve şirketler

Sudan’ın en büyük altın madenleri Darfur’un güneyi, ülkenin kuzey doğusu ve ortasındaki bölgelerde. Bu bölgelere hem Rus hem Çinli şirketler girmiş. Sudan’ın, Rus Esimath şirketiyle geçmişte maden arama anlaşmaları yaptığı biliniyor. 2020 yılındaki veriler, 20’nin üzerinde Çinli şirketin de Sudan’daki maden sahalarında çalışmak için anlaşma yaptığını gösteriyor. Üstelik Çinli şirketler, hem maden aramalarına hem de aramaların teknolojik yönden geliştirilmesine destek veriyor. Böyle bakıldığında Sudan, Rusya ve Çin’in mücadele ettiği bir başka saha.

Bu arada küresel güçlerin yanı sıra bölgesel güçlerin de Sudan’da etkileri var. Bu güçlerin dahil olduğu epey karmaşık bu tabloyu Türkiye’nin Afrika kıtasında iki dönem büyükelçiliğini yapmış (2012-2015 Çad Büyükelçisi, 2020-2023 Senegal Büyükelçisi) Prof Dr. Ahmet Kavas ile konuştum. Kavas, iki çekişen gücün iş birliği yaptığı ülkeleri şöyle anlattı:

“Dagalo, 2015’te Yemen’deki Husiler’e karşı Suudi Arabistan ve BAE talebini Hızlı Destek Güçleri ile karşıladı. Bölgedeki madenler keşfedildikçe huzur kaçtı. Dagalo bir deve tüccarıydı, maddi olarak gelişince Libya’da Hafter tarafına çok sayıda güç sevketti. Rusya’da Wagner ile Afrika’da artan ilişkiler ağını genişletti.”

Prof. Kavas, Dagalo’nun Körfez ülkeleriyle irtibatını devam ettirdiğini söylüyor. Devlet Başkanı El-Burhan’ın ise Mısır’daki Abdulfettah Es-Sisi yönetimiyle daha uyumlu bir süreç yürüttüğünü hatırlatıyor. Dagalo’nun Sudan’da önemli güç olan Müslüman Kardeşler benzeri bir yapıya müsaade etmeyecek bir politika yürüttüğünü ve bu şekilde uluslararası toplumdan destek bulduğunu söylüyor. Özetle, daha önce Yemen’de ve Libya’da görüldüğü gibi Sudan’da da küresel ve bölgesel aktörler güç mücadelesi veriyor. Bu mücadelede her aktör çatışan taraflardan birinin ya da ötekinin arkasında. Amaç her yerde olduğu gibi bu yeraltı ve yer üstü kaynaklar üzerinde imtiyaz elde etmek.

Dünya altın üretimi-rezervleri (2022-Statista verileri)

Çin: 330 ton

Avusturalya-Rusya: 320 ton

Kanada: 220 ton

ABD: 170 ton

Meksika-Kazakistan: 120 ton

Güney Afrika: 110 ton

Peru-Özbekistan: 100 ton

Gana: 90 ton

Endonezya-Burkina Faso: 70 ton

Brezilya-Kolombiya-Tanzanya: 60 ton

Sudan-Papua Yeni Gine-Mali: 50 ton