‘Bu savaşın kazananı olmaz’

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bir süredir basın toplantılarında nükleer savaş riskine değiniyor. Hafta içi yaptığı bir açıklamada “Risk artıyor” dedi ama “Rusya çıldırmadı. Bu silahı bir jilet gibi savurarak dünyayı dolaşacak değiliz. İlk kullanan biz olmayacağız” diye de ekledi.
Bir tehdit miydi, yoksa itidalli bir açıklama mıydı, bu soru hafta içi çok tartışıldı. Cuma günkü “Nükleer kapasitemizi düzenli olarak test ediyoruz” sözleri, soru işaretlerini artırdı. Dahası Washington’ı, “ABD’nin aksine Rusya ilk nükleer saldırı için önlem almıyor ama Rusya’ya nükleer saldırıda bulunmaya cesaret edecek ülke yeryüzünden silinecek” diyerek uyardı. Bir süredir Rusya’dan nükleer ile ilgili dikkat çekici açıklamalar geliyor. Örneğin Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Aleksander Gruşko, “ABD, Avrupa’daki NATO üslerine modernize edilmiş taktik nükleer silahlar konuşlandırarak nükleer eşik sınırını düşürüyor” ifadelerini kullanmıştı. Putin de aynı suçlamayı yaptı... Ben de böyle bir süreçte Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Rafael Grossi ile konuştum.

Nükleer silah kullanılır mı?

Grossi, “prensip olarak Devlet Başkanlarının açıklamalarını yorumlamaktan kaçındığını” söyledi ama yine de dünyayı uyardı. Atom Enerjisi Kurumu Başkanı, “Çatışmanın farklı dönemlerinde, farklı aşamalarında nükleer silahlardan bahsedildiğini duyduk. Son açıklamalarında Putin’in doğru perspektiften baktığını umuyoruz. Nükleer savaşın kazananı olmaz” dedi.

Ukrayna’da nükleer silah kullanılma riski olduğunu düşünmediğini açıkça ifade eden Grossi ancak bu durumun içinden geçtiğimiz sürecin dramatik olduğu gerçeğini değiştirmediğini söyledi. Grossi, “Ukrayna’da savaş sürüyor. Büyük can kayıpları yaşanıyor. Ukrayna altyapısı vuruluyor. Tabii ki nükleer silahlar bu durumu bambaşka bir boyuta taşıyacaktır. Bu nedenle mantığın galip geleceğini düşünüyorum ama savaş sürüyor” diyerek endişesini de dile getirdi.
Grossi, Ankara’nın ev sahipliği yaptığı ABD-Rusya istihbarat başkanlarının zirvesini hatırlattı, “Kesinlikle her türlü iletişim kanalı kullanılmalı. En tehlikeli durum tarafların birbiriyle konuşmamasıdır. Bu durumda risk seviyesi giderek artacaktır. İki süper gücün hassas konularda görüşmesi her zaman güven vericidir” dedi.

Zaporijya nükleer santralinin güvenliği ve kontrolüyle ilgili tartışmalar devam ediyor.

Zaporijya’da son durum

Bu sürecin de iki boyutu var: 1- Olası bir nükleer savaşı önlemek, 2- Olası bir nükleer kazanın önüne geçmek... ABD-Rusya arasında nükleer savaşı önlemek için görüşmeler yapılıyor, Ukrayna’da olası bir nükleer kazayı önlemek için Rusya ve Ukrayna ikna edilmeye çalışılıyor. Bunun için uğraşan isim de Rafael Grossi.

Rus kontrolü altındaki Zaporijya Nükleer Santrali’nde ve çevresinde çatışmalar sürüyor. Bu çatışmaların bitmesi ve santral çevresinde “askerden arındırılmış bir bölge” yaratmak için müzakereleri sürdüren isim Rafael Grossi. Geçtiğimiz aylarda teklifini masaya koymuştu... O tarihten beri de iki ülke arasında mekik dokuyor. Hatta İstanbul gibi tarafsız sahalarda da iki ülke yetkilileriyle buluşuyor. (Sadece bir kaç hafta önce yine İstanbul’da bir gizli toplantı yapmıştı.) Grossi’ye müzakerelerdeki son durumu sordum, şöyle özetledi:

“Zaporijya’daki durum hassas ve halen tehlikeli. Tesise saldırılar devam ediyor. Bazen birkaç günlük sessizlik oluyor, sonrasında yeniden başlıyor. Teklifim, tesise yönelik ya da tesisten ateş açılmayacağı, bölgede nükleer santrali askeri bir hedef ya da üsse çevirmemek şeklindeydi. Zelenski ve Putin’in bu konuda kendi aralarında olmasa bile benimle santralin korunması konusunda hemfikir olmaları memnuniyet verici. Ikinci olarak bunu Atom Enerjisi kurumu vasıtasıyla yapabileceklerini söylemeleri önemli. Savaş ortamında bile bu anlaşmayı sağlayabilmek çok önemli. Bu konuda büyük çaba gösteriyorum.  Taraflarla görüşmeyi sürdürerek en kısa zamanda anlaşmayı umuyorum. Tabii işimiz bitmedi, önemli detaylar üzerinde çalışıyoruz. Umarız yakında başarıya ulaşabiliriz.”

“Anlaşmanın çerçevesi ne olacak?” diye sorduğumda Grossi ayrıntıya girmedi. Yani bölgenin kontrolü üçüncü bir tarafa devredilebilir mi, Rusya’nın itirazlarına rağmen Moskova buna ikna edilebilir mi, bölgedeki saldırıları engellemek için kim garantör olacak?” gibi sorulara da yanıt alamadım. Sadece “koruma bölgesi” hayata geçerse, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu ekiplerinin anlaşmaya uyulup uyulmadığını takip edeceklerini söylemekle yetindi. Özetle, mutabakata varmak için biraz daha zamana ihtiyaç var. Bu süreçte Rafael Grossi Ukrayna ve Rusya arasında mekik dokumayı sürdürecek.

İki gücün nükleer silah sayısı:

(Uzman verileri ve tahminleri)

Rusya: 6.257

ABD: 5.500

Taktiksel nükleer silah kapasitesi:

(Taşınabilir, savaş alanında kullanılabilen silah)

Rusya: 2.000

ABD: 200

Rafael Grossi Kimdir?

1961 Arjantin doğumlu,

1998-2001 arasında Arjantin’in NATO Daimi Temsilcisi,

2002-2007 yıllarında Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü’nde (OPCW) çalıştı,

2007-2009 arası, Arjantin Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşlerden Sorumlu Genel Müdürü idi,

2010-2013 tarihlerinde Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nda üst düzey görevli,

2013’te Arjantin’in Avusturya Büyükelçisi ve IAEA temsilcisi oldu,

2019 yılından bu yana Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) Başkanı.