Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) tarafından yayınlanan Ücretlerin Vergilendirilmesi 2024 raporuna göre, işgücü geliri üzerindeki efektif vergi oranları 2023 yılında OECD genelinde yükselirken, enflasyon tarihi seviyelerin üzerinde kalmış. Birçok OECD ülkesindeki vergi sistemlerinin enflasyona tam olarak uyum sağlayamaması nedeniyle, OECD raporunda ele alınan 8 farklı hane tipinin tümü için ortalama vergi dilimi, çoğu durumda daha yüksek gelir vergileri nedeniyle 2022 ve 2023 yılları arasında ülkelerin çoğunda artmış durumda. Bu bağlamda, üst üste ikinci yıl, ortalama ücret düzeyinde vergi sonrası gelirler OECD ülkelerinin çoğunda azalmış olduğunu söylemek mümkün.
Ne anlama geliyor?
İstihdam üzerindeki yükler, hem bireylerin istihdam kararlarını ve seçeneklerini, hem de firmaların işe alım kararlarını, yani kaç kişiyi istihdam edeceklerini etkilemektedir. Ücretler üzerindeki vergi ve prim yükleri, başka bir ifadeyle vergi takozu (kaması - İngilizce tax wedge) toplam işgücü maliyetinin yüzdesi olarak hesaplanmaktadır.
Vergi takozu, çalışanın işverene toplam maliyeti ile çalışanın eline geçen net ücret arasındaki farkı ifade etmektedir. Vergi ve benzeri yükümlülüklerin işverene getirdiği mali yükler olarak tanımlanabilen vergi takozunun yüksek olması durumunda kayıt dışı istihdamın da arttığı görülmektedir.
Ortalama ücret alan bekâr bir çalışan için 2023 yılında OECD ortalama vergi dilimi, 2022 yılına göre 0.13 yüzde puanlık bir artışla yüzde 34.8 olmuş. Bu bakımdan 2023 yılının, 2020 ve 2021 yıllarında Kovid-19 salgını sırasında yaşanan iki yıllık düşüşün ardından, bu hanehalkı tipi (bekar çalışan) için vergi takozunun art arda yükseldiği ikinci yıl olduğunu söylemek mümkün.
2 eşin çalıştığı hane
Diğer taraftan, OECD ülkelerinde iki çocuklu ve çift kazananlı haneler için (eşlerden birinin ortalama ücretin yüzde 100’ünü, diğerinin yüzde 67’sini kazandığı) ortalama vergi takozunun 2022 ve 2023 yılları arasında 0.06 yüzde puan artarak yüzde 29.5’e yükseldiği gmrülüyor. Bu hane tipi için vergi dilimi 21 ülkede artmış, 17 ülkede ise azalmıştır.
OECD verilerine göre, tek kazananlı (eşlerden birinin çalıştığı) ve iki çocuklu çiftler için OECD’de ortalama vergi dilimi 2022 ve 2023 yılları arasında 0.08 yüzde puan artarak yüzde 25.7’ye ulaşmış. Bu hanehalkı tipinin vergi takozu ile ortalama ücret kazanan bekâr işçinin vergi takozu arasındaki fark 2022 ve 2023 yılları arasında 9.1 yüzde puana yükselmiştir.
OECD raporu, 2022-2023 yılları arasında ortalama vergi dilimindeki tek düşüşün, ortalama ücretin yüzde 67’sini kazanan iki çocuklu bekar ebeveyn (tek ebeveynli hane) için söz konusu olduğunu ortaya koyuyor. Bu hane tipi için vergi takozu 2023 yılında 0.31 yüzde puan azalarak yüzde 16.5’e düşmüş(21 ülkede artarken 17 ülkede azalmıştır). Raporda yer alan temel bulguları şu şekilde özetlemek mümkün:
Bekar Çalışanlar:
- Bekar çalışanlar için ortalama vergi dilimi 2023 yılında ülkelerin çoğunda artmıştır.
- Ortalama ulusal ücret kazanan bekâr ve çocuksuz işçilerin vergi yükü 2023 yılında işgücü maliyetlerinin yüzde 34.8’i kadardır.
- 2022 ve 2023 arasında bekar çalışanlar için vergi dilimi 23 ülkede artmış, 13 ülkede ise düşmüştür.
- 2023 yılında bu hanehalkı tipi için en büyük vergi dilimleri Belçika (yüzde 52.7), Almanya (yüzde 47.9), Avusturya (yüzde 47.2), Fransa (yüzde 46.8) ve İtalya’da (yüzde 45.1) gözlemlenmiştir.
Çocuklu Haneler:
- Çocuklu haneler için ortalama vergi dilimi 2023 yılında OECD genelinde yükselmiştir.
- İki çocuklu ve çift kazananlı bir hane (eşlerden birinin ortalama ücretin yüzde 100’ünü, diğerinin yüzde 67’sini kazandığı) için OECD ortalama vergi takozu 2023’te yüzde 29.5’tir. Bu oran ortalama ücretin yüzde 25.7’sini kazanan tek gelirli çiftlerin (eşlerden yalnızca birinin çalıştığı) vergi takozundan ve ortalama ücretin yüzde 67’sini kazanan tek ebeveynin vergi takozundan (yüzde 16.5) daha yüksektir.
- Sekiz farklı hane tipinin tamamında 2022 ve 2023 yılları arasındaki en büyük artış, çocuksuz ve ortalama ücretin yüzde 167’sine sahip iki gelirli evli çiftin vergi diliminde gözlenmiştir.
- OECD ülkeleri için ortalama vergi takozunun 2023 yılında 2022 yılına göre azaldığı tek hane tipi, ortalama ücretin yüzde 67’sini kazanan tek ebeveyndir.
- Neredeyse tüm OECD ülkelerinde tek gelirli ve iki çocuklu evli çiftler için vergi takozu, bekâr çalışanlara göre daha düşüktür. Aradaki fark Belçika, Çekya, Lüksemburg, Polonya ve Slovakya’da işgücü maliyetlerinin yüzde 15’inden fazladır.