MAAŞLAR BANKAYA KAYITDIŞI AŞAĞIYA
5 ve üzeri çalışanı olan işverenlerin ücretleri banka yoluyla ödemesini öngören yeni yasa tasarısı KOBİ’lerin önemli bir bölümünü daha kayıtdışıyla mücadele kapsamı içine alacak
Çalışma Bakanı Süleyman Soylu, geçtiğimiz günlerde kayıt dışılıkla mücadelede ö nemli bir düzenleme yapacakları bilgisini verdi. Mevzuata göre halen 10 ve daha fazla sigortalı çalıştıran işverenler, çalıştırdıkları kişilerin ücretlerini banka kanalıyla ödemek zorundalar. Yapılması planlanan düzenlemeye göre, bu 10 ve daha fazla çalışan sayısı yarıya iniyor. Hazırlanacak yasa tasarısıyla 5 ve daha fazla çalışanı olan işverenler artık ücret ödemelerini elden değil, banka yoluyla yapacaklar.
Türkiye’de 2016 Ocak ayı verilerine göre toplam 1 milyon 710 bin işyeri var. Bu işyerlerinin sadece 42 bin kadarı kamu işyerleri, geri kalanlar ise özel sektör işyerleri. Ocak ayı verilerine göre bu işyerlerinde toplam 13 milyon 620 bin sigortalımız, yani 4 a kapsamında çalışan istihdamımız var.
SGK istatistiklerine göre, 1.5 milyon işyeri küçük ölçekteki işyerleri, yani 10 kişiden daha az sigortalı çalıştıran işyerleri. Bu ölçekteki işyerlerinde istihdam edilen toplam sigortalı sayısı 4 milyon civarında. Geri kalan yaklaşık 210 bin işyeri ise 9.5 milyona yakın sigortalıyı istihdam ediyor.
Elden ödüyorlar
Türkiye’de işyerlerinin küçük ölçekli olması kayıt dışılıkla mücadelede zorluklarla karşılaşılmasına neden oluyor. Küçük ölçekli işyerlerinde işletme sahipleri çalıştırdıkları kişilerin ücretlerini genellikle elden veriyorlar. Bu nedenle, küçük işyerlerinde çalışanların sigortalı olup olmadıklarının takibi ancak denetimlerle mümkün olabiliyor. Bakan Soylu’nun açıklamasından sonra, küçük ölçekli işyerlerinin önemli bir bölümü daha kayıtdışılıkla mücadelede kapsam içine girmiş olacak. SGK İstatistikleri dikkate alındığında, tasarının uygulamaya geçmesiyle daha fazla sayıda sigortalının ücretleri banka kanalıyla ödenecek.
Cezası 161 TL
Ücretlerini bankadan ödemek zorunda olan işverenler bankadan ödemedikleri her bir ücret için 161 TL idari para cezası ile karşılaşabilirler. 10 işçisi olan ve 1 yıldır ücretleri elden ödeyen bir işveren 19 bin 320 TL idari para cezası ödemek zorunda kalabilir. Bu nedenle özellikle küçük ölçekli işyerleri bu yükümlülüğe uymamaları halinde işyerini kapatmak zorunda bile kalabilecek boyutta idari para cezası ile karşı karşıya kalabilirler.
Sürekli denetim
Kayıtdışılıkla mücadelede denetimlerin önemi büyük. Ancak denetimlerin klasik usulde işyerine gidip bire bir karşılıklı olarak yapılması günümüzde giderek etkinliği azalan bir yöntem. Artık sigorta takipleri elektronik ortamda bilgisayarlarla yapılabiliyor. Bu nedenle, banka işlemleri etkin bir denetimin sağlanması bakımından oldukça önemli olabiliyor. İşverenlerin banka hareketlerinden çalışanların sigortalı olup olmadıkları veya hangi ücret düzeyinden sigortalı yapıldıkları kolaylıkla takip edilebiliyor.
Doğuya doğru artıyor
Kayıtdışılık bölgesel farklılıklar da taşıyor. Her ne kadar sigortalı sayısının batıya doğru gittikçe artmasına rağmen, ülkemizin doğusuna doğru gidildikçe kayıtdışılık oranının da yükseldiği SGK istatistiklerinden açıkça görülüyor.
İki tür kayıtdışı var
Kayıtdışıda 2 seçenek var. Birincisi doğrudan kayıtdışılık, yani çalışanın hiçbir şekilde sigortalanmaması, diğeri ise dolaylı kayıtdışılık, çalışanın gerçekte aldığı ücretinden daha az ücret düzeyi üzerinden sigortaya bildirilmesi. Bu ikinci yöntem kayıt içinde kayıtdışılık... Türkiye’de özellikle küçük işyerlerinde birinci yöntem, yani çalışanın SGK’ya bildirilmemesiyle karşılaşıyoruz. Bu nedenle, sayıları çok fazla olan bu işyerleri açısından ödemenin bankalar kanalıyla yapılacak olması çok önemli.
Kodlara dikkat
Diğer yandan, kayıt içi kayıtdışılıkla mücadele de en az diğer yöntem kadar önemli. Bu mücadelede de SGK’nın belirlemiş olduğu “Meslek Kodu” sistemi kayıp ve kaçakların tespitinde işe yarıyor. Meslek Kodu sistemine göre, SGK işyerleri ve meslekler bazında işverenin sigortaya yatırdığı parayı takip edebiliyor. Böylece bir fabrikada mühendis unvanıyla çalışan kişi için asgari ücrete yakın ücret gösterilmişse, SGK işvereni takibe alıyor.
Sektörler esasında baktığımızda geleneksel üretim metotlarının hâkim olduğu, daha çok küçük işyerlerinin bulunduğu sektörlerde kayıtdışılığın yoğunlaştığı görülüyor. Türkiye’de tarım ve inşaat sektörlerinde küçük işyerleri toplamın neredeyse tamamına yakınını oluşturuyor. Durum böyle olunca kayıtdışılık da en fazla bu sektörlerde görülüyor.
Kayıtdışı azalıyor
Türkiye’de kayıtdışı istihdam oranları son 7-8 yıla baktığımızda oldukça geriledi. SGK kaynaklarına göre, 2009 yılında istihdam edilenlerin yüzde 43.84’lük bölümü kayıtdışı olarak istihdam edilirken, bu oran 2014 yılında yüzde 35’e; en son açıklanan TÜİK Hane Halkı İşgücü Anketi Sonucuna göre 2015 yılında da yüzde 33.6’ya geriledi.
