İşsizlik sigortası, işsiz kalınan dönemde gelir kaybının önlenmesi için kurulmuş bir sigorta kolu. Hayata geçtiğinde ‘bir rüyanın gerçekleşmesi’ olarak yorumlanan işsizlik sigortası, işsizlik maaşı verilmesi dışında da fayda sağlıyor. Bunlardan en önemlisi sağlıktan yararlanma hakkı.
İşsizlik sigortasından maaş alabilmek için gerekli ilk şart, kendi isteği dışında işsiz kalmak. Yani istifa edenler işsizlik sigortasından maaş alamaz. Bunun dışındaki nedenlerle işten ayrılanların işsizlik maaşı alıp alamayacakları, işten çıkış nedenlerine bağlı. Örneğin askerlik nedeniyle işten ayrılan bir kişi işsizlik maaşı alabilir. Ancak 15 yıl, 3.600 gün şartını doldurup kıdem tazminatını alarak işten ayrılan bir kişi işsizlik maaşı alamaz.
En fazla 10 ay geçerli
İşsizlik sigortasından maaş alabilmek için işten çıkış nedeninin kanuna uygun olmasının yanında, işsiz kalan kişinin belirli bir süre prim de ödemiş olması gerekir. İlk kez işgücü piyasasına girecek olan yeni mezunlar, iş aradıkları süre içerisinde işsizlik maaşı alamaz. Son 120 günü kesintisiz olmak üzere, son 3 yılda en az 20 ay prim ödemiş kişiler işsizlik sigortasından maaş alabilir.
Son 3 yıl içerisinde 20 ay prim ödeyen 6 ay, 30 ay prim ödeyen 8 ay, 36 ay prim ödeyen bir kişi ise 10 ay işsizlik sigortasından maaş alabilir. Son 3 yılın tamamında prim ödenmesi halinde, en uzun süre olan 10 ay boyunca işsizlik maaşı alınır. 10 yıldır kesintisiz çalışan birisi bile 10 aydan daha fazla süre işsizlik sigortasından maaş alamaz.
653-1307 TL arasında
İşsizlik maaşı günlük olarak hesaplanır. İşsiz kalan kişinin son 4 aylık prime esas kazancının günlük ortalaması bulunur ve bunun yüzde 40’ı işsizlik maaşı olarak bağlanır. Prime esas kazancı yani brüt ücreti yüksek olan kişinin, işsizlik maaşı da yüksek olur. Ancak işsizlik maaşı brüt asgari ücretin yüzde 80’inden fazla olamaz. Bu rakam 2016 için 1.307,6 TL’dir. Dolayısıyla 5.000 TL brüt ücret alan bir kişi işsiz kaldığında en fazla 1.307 TL maaş alabilir. Alt limit ise asgari ücret üzerinden hesaplanan 653,8 TL’dir. Asgari ücretliler 653 TL işsizlik maaşı alabilir.
Sağlık hizmeti alabilir
Genel sağlık sigortası gereği sosyal güvencesi olmayan kişilerin gelir testi yaptırması zorunluluğu doğdu. Gelirleri asgari ücretin üçte birinden düşük olan kişilerin primleri devlet tarafından ödeniyor. Daha yüksek geliri olanların genel sağlık sigortası primi ödemeleri gerekiyor. İşsizlik maaşı alan bir kişinin gelir testine girmesi gerekmez. İşsizlik maaşı aldığı süre boyunca, yani 6, 8 veya 10 ay süresince genel sağlık sigortası primleri İŞKUR tarafından yatırılır. Böyle olunca kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanır. Baba işsiz kalıp işsizlik maaşı almaya başlarsa, çalışmayan anne ve yaş şartını sağlayan çocuklar da sağlık hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanır.
İşsizlik çift hanelerde
TÜİK Hanehalkı İşgücü Anketi Sonuçlarına göre Türkiye’de Şubat 2016 itibarıyla 3.2 milyon kişi işsiz. İşsizlik oranı yüzde 10.9. İşsizlikte 2015 zor bir yıl oldu. 2015’in bütün aylarında 2014’ün işsizlik oranlarının üzerinde seyir gerçekleşti. 2016 için de böyle bir ihtimal söz konusu. Daha çok kişinin işsizlik sigortasına başvurma ihtimali artıyor.
Martta 112 bin kişi başvurdu
2015 Mart’ında 78 bin 348 kişi işsizlik maaşına başvurmuşken, 2016 Mart’ında bu sayı 112 bin 111’e yükseldi. Bir önceki yıla göre işsizlik maaşına başvuran kişi sayısı yüzde 43 arttı. İşsizlikteki artış, işsizlik sigortası maaşına başvuran kişi sayısını da artırıyor. Rakamlar bu sayının daha da yükseleceğini ortaya koyuyor. Şubatta 389 bin kişiye maaş ödenmiş. İşsiz sayısı 3.2 milyon. 10 işsizden biri işsizlik maaşı alıyor.
Fonda toplam 96 milyar var
İşsizlik sigortası fonunda 96 milyar TL para bulunuyor. Biriken para daha fazla işsizin maaş almasına imkan veriyor. Ancak fon işgücü piyasası açısından çok kritik. İşsizlik maaşı yükselirse daha fazla kişi işsiz kalmayı tercih edebilir. İşsizlik maaşının süresinin uzaması da benzer bir sonuç yaratabilir. Hassas denge gözetilerek daha çok işsizin maaş almasını sağlayacak bir sistemin hayata geçirilmesi gerekiyor.