Çalışanları temsil eden, onlara topluluğun gücünü kazandırarak işverenle pazarlık edebilir hale getiren sendikalar gerçek güçlerine ancak bir toplu iş sözleşmesi imzalayabildiklerinde kavuşurlar. Toplu iş sözleşmesi imzalayamamış bir sendikanın temsil gücü zayıf kalacaktır. Toplu iş sözleşmesinin imzalanmasıyla birlikte işveren yapılan bir sözleşmenin tarafı haline geldiğinden işverene isteklerini yaptırma konusunda daha fazla imkana sahip olacaktır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın 2015 yılı istatistiklerine göre, 1.632 toplu iş sözleşmesi yapılmış ve bu toplu iş sözleşmelerden 644.985 işçi yararlanmış durumda. Aynı yıl için 1.429.056 sendikalı işçi bulunuyor. Yararlananların bir kısmının da sendikalı olmadığını değerlendirirsek, sendikalı işçilerin az bir oranı toplu iş sözleşmesinden yararlanıyor. Dolayısıyla, sendikaların büyük çoğunluğunun toplu iş sözleşmesi yapamadığı düşünülebilecektir. Bir sendikanın toplu iş sözleşmesi yapabilmesi yetki belgesi almasına bağlıdır. Bugünkü yazımızda bu süreçler üzerinde duracağım.
Yetki şart
Bir sendikanın toplu iş sözleşmesi mücadelesine başlayabilmesinin en önemli şartı yetki sahibi olmasıdır. Sendikalar hukuka uygun bir şekilde kurulmakla tüzel kişilik kazanırlar fakat her sendika toplu iş sözleşmesi yapamamaktadır. Bunun için 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu sendikanın iki barajı geçmesini şart koşmuştur. Bunlar işkolu ve işyeri barajları.
İşkolu barajı sendikanın o işkolunda çalışan işçilerin en az %1’inin kendi üyesi olmasını aramaktadır. Böylece sendikanın ülke çapında az da olsa bir temsil gücüne sahip olması istenmektedir. %1’lik oran Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın her sene ocak ve temmuz aylarında yayınladığı istatistiklere göre belirlenmektedir. İstatistiklere yayımından itibaren on beş gün içinde itiraz edilmezse istatistik kesinleşir ve gelecek altı aylık dönemdeki yetki tespitleri buna göre yapılır.
İşyeri barajı
Sendikanın yetkili sayılmasının ikinci şartı ise işyeri barajıdır. Sendika toplu iş sözleşmesi yapmak istediği işyerinde çalışan işçilerin en az yarıdan bir fazlasını kendisine üye kaydetmek zorundadır. Aksi takdirde, işkolu barajını geçse de yetki alamayacaktır. Eğer toplu iş sözleşmesi bir işletmede yapılacaksa işletmenin tümünde çalışan işçilerin en az yüzde kırkından fazlasını kendisine üye kaydetmesi yeterlidir.
Sözleşme bitmeden
Belirtilen şartları sağlayan sendika, toplu iş sözleşmesi imzalayacağı işyeri veya işletmede toplu iş sözleşmesi yoksa her zaman bakanlığa başvurarak yetkisinin tespitini isteyebilir. İşyeri veya işletmede toplu iş sözleşmesi varsa ancak onun sona ermesinden 120 gün öncesinden itibaren yetki tespiti için başvurulabiliyor. Sendika yazı ile bakanlığa başvurarak yetkili olduğunun tespitini ister. Bakanlık sendikanın barajı geçip geçmediğini değerlendirdikten sonra işyerinde kaç işçinin çalıştığını ve sendikanın o işyerindeki üye sayısını inceler. Yapılan incelemeler sonunda sendikanın yetkili olduğuna karar verirse yetki tespitini gerçekleştirir.
Diğer sendikalar itiraz edebilir
Bakanlığın yaptığı tespit sadece başvuruyu yapan sendikaya değil, onunla birlikte işverene veya işveren sendika üyesiyse işveren sendikasına ve en önemlisi o işkolunda kurulu bulunan diğer sendikalara bildirilir. Tespit yazısını alan diğer sendikalar veya duruma göre işveren tarafı sendikanın yetkili olmadığına ilişkin itiraz edebilir. İtiraz eden kişilerin itirazlarında, ilgili sendikanın neden yetkiye sahip olmadığını somut gerekçelerle ortaya koyması gerekmektedir. Aksi takdirde, mahkeme inceleme yapmaksızın itirazı reddedecektir.
İtiraz dilekçesi görevli makama kayıt ettirildikten sonra mahkemeye verilir. Görevli makam Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü’dür. İtiraz edilecek mahkeme ise bölge müdürlüğünün bulunduğu yerdeki iş mahkemeleridir.
‘Yetkisizlik’ tespitine itiraz
Başvuruyu yapan sendikanın yetki şartlarına sahip olmadığı ya da işyerinde yetki şartlarına sahip bir sendikanın bulunmadığı tespit edilirse, bu durum başvuruyu yapan sendikaya bildirilir. İlgili sendika bildirimin yapıldığı tarihten itibaren altı işgünü içinde yetkili olup olmadığının tespiti için dava açabilir.
Yetki kesinleşir, belgesi verilir
Şartlar oluşunca yetki tespiti yapılan sendikaya yetki belgesi verilir. Yetki belgesi bakanlık tarafından altı işgünü içerisinde verilecektir. Yetki belgesi olmadan yapılacak toplu iş sözleşmelere dava açılabilir. Davada toplu iş sözleşmesinin hükümsüz olduğu iddia edilebilir. Mahkeme sözleşmeyi durdurabilir.
