Binlerce yıldan çok yakın tarihe kadar yerleşikler ile göçerler arasındaki mücadeleler pek çok örnekle sabittir. Tammuz ile İştar’ın miti de bu mücadeleye işaret eder
Mitler yaratılışla ilişkilidir; herhangi bir şeyin nasıl varlık bulduğunu anlatır. Miti anlamakla şeylerin kökeni tanınır. Mitlerin temel düşünce yapılarından biri “doğrulanmışı olasıdan, olasıyı olabilirden, olabiliri de hayal ürününden ayırt etmenin zor olmasıdır”. Sözlü kültürün on binlerce yıllık anlatılarının yazılı kültürle kayda alınmasının ilk örneklerini Sümerler (Kiengiler) verir. Elbette yazıyı ilk kullanan toplum olduklarından Gılgamış ve Tammuz-İştar mitleri, sözlü gelenekten yazıya aktarılan ilk mitler olmakla birlikte hem ne anlattıkları hem de ne anlatmak istedikleri açısından önem arz eder.
Sümer tanrısı Tammuz (temmuz ayının ismi bu tanrıdan gelir) ilkbaharla özdeşleştirilir. Bu tanrının kültü Anadolu’ya geldiğinde Adonis ismini alır. Tammuz ile karısı İştar’ın miti ilgi çekicidir ve çözümleme gerektirecek kadar anlam yüklüdür. Ne anlattığını dinlemekten öte ne anlatmak istediğini anlamamız gerekir. Keza anlamlı olanın anlamını onu yaratan koşullar içinde aramak mitsel çözümleme disiplininin gereğidir. Bu bağlamda sözüm ona mitolojinin mitosuna göre İştar (İnanna) bir eş seçmelidir. Adaylar çoban tanrı Tammuz ile çiftçi tanrı Enkimdu’dur. İştar kararsızken kardeşi güneş tanrısı Utu, Tammuz’dan yana olduğunu söyler. (Normalde güneşin bitkilere yakın gösterilmesi gerekir. Güneş tanrının çiftçi yerine çoban tanrıyı seçmesi, o döneme dair bir kıtlığın işareti olabilir.) Ancak sonunda İştar, Enkimdu’yu seçer kendisine eş olarak. İştar’ın bu seçimini çözümlemek gerekir: Tammuz avcı-toplayıcı dönemi, Enkimdu ise yerleşik düzeni temsil eder. Göklerin kraliçesi, seçimini uygar dönemden yana kullanır. İştar kocasını seçer, ancak avcı-toplayıcılık düzenin tanrısı Tammuz (dumuzi) uygar, yerleşik düzeni temsil eden Enkimdu’yu kıskanarak onu öldürür ve İştar-İnanna’ya Tammuz eş olur.
Üstünlük işareti
Çoban tanrı ile çiftçi tanrı arasındaki bu mücadele ve nihayetinde eş seçilememenin verdiği kıskançlıktan dolayı gerçekleşen cinayet, bize Âdem ile Havva’nın çocukları Habil ile Kabil’in İklimiya ile evlenmek için verdikleri mücadele ve nihayetinde Kabil’in Habil’i öldürmesini hatırlatır. Habil çeyiz olarak koç, Kabil ise buğday getirir İklimiya’ya. Uygun çeyiz hediyesi olarak koç tercih edilip koca olarak Habil seçilince, çiftçi Kabil kardeşini öldürür. İştar’ın seçimi ile İklimiya’ya seçilen koca adayları arasında tam tersi bir durum görülür. Bu durum için söylenmesi gereken şudur ki: Mitosun oluştuğu zamandaki göçebe, yarı göçebe ve yerleşik insanların ne tarafa yönelik üstünlük gösterdiğinin işareti hakkında önemli bir bilgi vermesidir.
Öte yandan avcı toplum kırsal kesimi, çiftçiler ise yerleşik toplumu işaret eder. Binlerce yıldan çok yakın tarihe kadar yerleşikler ile göçerler arasındaki mücadeleler pek çok örnekle sabittir. Günümüzde dahi belirli koşullar gereği kırsalda yaşayanlar ile yerleşikler arasında mesafe bulunur. Kırsalda töre, adet, gelenek hüküm verirken; yerleşiklerde kültür ve medeniyetin getirdikleri belirleyicidir.