Sahne sanatlarının demokrasinin ortaya çıkmasını sağlayan tanrısal figürüdür Dionysos. Sanat, kültür ve edebiyat dünyasını da zaten söylenceler, hayaller besler
Bu hafta bir Anadolu tanrısı olan Dionysos ile “merhaba” demeyi sürdürelim; onun mevsimi olan sonbaharda şarap ve eğlence tanrısını irdeleyip, inceleyelim. Mitolojinin Egeli tanrısı Dionysos ile ilgili söylenceler çok çeşitlidir. Dionysos insan ile doğa arasında bir köprüdür. Roma inanç dünyasındaki adıyla Baküs, yani bizim anlı şanlı Dionysos, ona inananları bu amaçla taşıyan bir tanrıdır.
Antik dünyanın en büyük Dionysos tapınağı, Teos (İzmir, Seferihisar, Sığacık) şehrindeydi. Mitlere göre doğum yeri ise Nisya (Aydın yakınlarında) şehriydi. Sahne sanatlarının, demokrasinin ortaya çıkmasını sağlayan tanrısal figürdür Dionysos. Bu tanrı için yapılan törenlerde rahipler, satir kılığına girer, türlü alaycı komiklikler yapıp müzik eşliğinde keçi türküleri söyler ve dans ederdi. Rahiplerin kolları omuzlarından yukarı doğru aheste aheste kalkarken bacaklarıyla dar bir alanda zıplar, dizlerini sırayla yere çarparlardı. (Günümüzün halk oyunu zeybek, kökenini bu Dionysos rahiplerinin tören danslarından alır). Nihayetinde tamamen kendinden geçme durumu ortaya çıkınca beraberlerinde getirdikleri keçi ve oğlakları kurban ederlerdi. Bu törenlerde ortaya çıkan trajedyanın keçi türküsü anlamına geldiğini bilmemiz gerekir.
Dionysos törenleri kısa zaman içerisinde, giderek iktidarın hicvedildiği bir gösteriye dönüşür. Tavuk kılığına giren bir mürit, politikacıları alaya alırdı. Toplumsal nitelikte ve muhalefet görevi üstlenen bu törenler sıklıkla yaşanmaya başlar. Bir anlamda kılık değiştirilerek dans edilen bu eleştirel durumdan komedya sanatı doğar. Komedya günümüzdeki anlamıyla eğlendirici bir tür değil son derece ciddi bir eleştirel yöntem olarak ortaya çıkmıştır.
İktidarın hicvedildiği gösteri
Dionysos, dansın ve tiyatronun koruyucusu olarak da gösterilir. Seyirlik oyunlar Antik Çağ’da toplumsal tapınmanın bir parçası olarak görülür. Kızgın tanrıları yatıştırmak için çoğu defa afet zamanlarında oyunlar tertip edilir. On gün süren Dionysos festivalleri, sonbaharda yapılmakla birlikte inançsal takvim günleri 6 Ocak’tır. Şarap tanrısı olduğu için asma ağacı kült ağaçlarıdır. Roma’nın Hristiyanlığı benimsemesinden sonra İsa’nın doğum gününün uzun tartışmalar sonucunda 6 Ocak olarak kabul edilmesinin bir önceki din olan Paganizmin şarap tanrısı Dionysos ile bağlantısı kolayca kurulabilir. İsa’nın da sembolü asma ağacıdır. Hatta Dionysos festivallerinde rahipler nehre gidip şarap testilerini suyla doldurup getirirdi. İsa’nın davet edildiği düğünde havarilerini nehre gönderip su getirttiğini ve akabinde suyu şaraba dönüştürdüğünü “İncil”lerden okumaktayız.
Bütünsel anlamda özgür olabilmek
İsa ile Prometheus ve Dionysos arasında kurmaya çalıştığımız bağlar, bir önceki din ile yeni din arasındaki söylence türünden birçok izleri kolayca gündeme getirir. Haddizatında bu normal bir durumdur. Yeni din eski dine ödünler vererek yayılma, tutunma imkânı elde eder. Aslında her çağa göre modern insanın bir yaratımı olan mitler, tüm canlılığını devam ettirir. Sanat, kültür ve edebiyat dünyasını söylenceler, hayaller besler. Hayal kuran herkes nihayetinde ona ulaşır. Hayaline odaklanmak yeterlidir...
Tüm insanoğlu için hayalimiz bütünsel anlamda özgür olabilmektir. Toplumsal, dinî ahlak kuralları içerisinde ve değerinde…