Açık kaynak mimarlık

Baran Gülsün, Mimar

Mimarlığın ve üretim sürecinin açık kaynak haline gelmesi, müellifin telif haklarından yani ticari kazancından feragat ederek, sürecin veya sonucun herkes için erişilebilir kılınmasını ifade ediyor. İlk olarak yazılım dünyasında ortaya çıkan “açık kaynak” (open source) kavramının mimarlık ortamıyla tanışması nispeten yeni. Sears’ın yüz binden fazla satan tip konut projeleri gibi mimari tasarımın şemalaştırılarak kullanıcılar tarafından üretilmesi çalışmaları daha eskiye dayansa da bu üretimin kazanç getiren bir etkinlik olmaktan sıyrılarak toplum refahı için geniş kesimlerce erişilebilir hale gelmesine yönelik çalışmalar, daha çok dünyanın savaş sonrası ciddi bir konut sorunuyla yüzleştiği 20. yüzyılın ikinci yarısına denk geliyor. Özellikle 21. yüzyılda dijital imalat tekniklerinin gelişerek yaygınlaşmasıyla mimarlığın açık kaynak olarak paylaşılması ve üretilmesi daha kolay ve anlamlı hale geliyor ancak tip projelerin farklı sosyo-kültürel yapılara ve coğrafi-iklimsel koşullara ne ölçüde cevap verebildiği ve mimarlık üretiminin bir profesyonele ihtiyaç duyulmadan ne derece sağlıklı olacağı gibi sorunlar da hala tartışma konusu.

Açık kaynak konut projesi WikiHouse’u üreten Open System Lab’ın kurucu ortaklarından Alastair Parvin, bir röportajında “Mimarların, kendilerini birer sanatçı gibi görmek ve sırf bu nedenden ötürü, dünyanın geri kalanının mimarların sözlerini dinlenmesi gerektiğini düşünmek gibi bir alışkanlığı var. İşler artık böyle yürümüyor. Mimarların, yapılı çevrenin nasıl işlediğini yalnızca anlaması değil, ölçmesi ve buna göre hareket etmesi gerekiyor. İlerici, mimarlığın sınırlarına dayanmış insanların yaptıklarına baktığınızda tam da bunu görürsünüz.” diyor.

21. yüzyıl teknolojileriyle yaygınlaşarak mimarlık gündemindeki yerini her geçen gün pekiştiren “açık kaynak mimarlık” konusu tüm bu yönleriyle tartışma konusu olmaya devam edecek gibi görünüyor. Bu sebeple, bu ayki Dosya sayfalarımızı, açık kaynaklar kullanılarak üretilen veya açık kaynak olarak paylaşılan nitelikli mimari tasarımlara ayırdık.

Walter Segal’in “self-build” sistemiyle üretilen bir konut strüktürü (Walter’s Way: The Self Build Revolution başlıklı sergiden).

Quinta Monroy

Iquique, Şili

Şili hükümeti tarafından görevlendirilen Elemental, Şili çölünde yer alan ve uzun bir süredir gecekondu olarak kullanılan alanı mevcut konut politikası çerçevesinde sosyal konutlara dönüştürmüş. Tasarım ekibi, mevcut ödeneği artırmak zorunda kalmadan bir konut biriminin zamanla değerini artırabilecek bir dizi tasarım koşulu belirlemiş. Her konut için ayrılan alanın yarısı boş bırakılarak bu birimlerin zamanla kullanıcılarının katkılarıyla tamamlanması hedeflenmiş. Bu yaklaşım, ailenin zaman içinde genişlemesine çözüm sunduğu gibi mevcut ödenekle daha fazla konut üretilmesini sağlamış. Konutların inşa edilen yarısı, bir ailenin kendi başına üretemeyeceği mekanlardan oluşmuş.

Quinta Montoy projesi, elementalchile.cl adresinde açık kaynak olarak yayınlanıyor.

Building Blocks

Kopenhag, Danimarka

Danimarkalı mimarlık öğrencileri Johanne Holm-Jensen ve Mia Behrens, dijital üretim araçları kullanılarak üretilebilecek, küresel ölçekte uygulanabilecek ancak yere göre özelleştirilebilecek düşük maliyetli, uyarlanabilir ve sürdürülebilir konutların nasıl tasarlanabileceğini keşfetmek üzere IKEA’nın araştırma laboratuvarı SPACE 10 tarafından davet edilmiş. Altı aylık bir çalışmanın sonucu olarak üretilen Building Blocks, yalnızca bir 3D baskı makinesi ve tek malzeme kullanılarak, metrekare başına 163 € maliyetle inşa edilmiş.

Holm-Jensen ve Behrens ikilisi, bu prototipin konut üretimine yönelik nihai bir çözüm olmadığını, hala prototip üzerinde deneyler yapıldığını belirtiyor ve başkalarının katkılarıyla tasarımın gelişeceğini umuyor.

Açık kaynak olarak building-blocks.io adresinden paylaşılan Building Blocks tasarımının, farklı bölgelere ve kültürlere uyum sağlayacak şekilde özelleştirilmesi hedefleniyor.

Here East Gantry

Londra, İngiltere

Hawkins/Brown tasarımı Here Easty Gantry projesi kapsamında Queen Elizabeth Olimpiyat Parkı'ndaki eski Basın ve Yayın Merkezi, yaratıcı endüstriler için 1.000 metrekarelik uygun fiyatlı ofislere dönüştürülmüş.

2012 Londra Olimpiyatları’nda kullanılmış olan ve sonrasında yıkılması planlanan 240 metre uzunluğunda çelik strüktürü yıkmak yerine, ızgara sisteminin potansiyelini kullanarak yaşatmaya karar verilmiş. Erişim ve hizmet altyapısı yeniden oluşturulmuş ve ofis olarak kullanılan birimler çeşitli servis akslarına takılmış. Yeni düzende, her biri 8m x 8m yapısal bölme içinde yer alan, iki katlı 21 ofis için alan sağlanmış. Ofislerin dama tahtası düzeni, harici birer açık kullanım alanını da ortaya çıkarmış.

Here East Gantry, açık kaynak WikiHouse tasarım ve inşaat araç setinin bugüne kadar uygulandığı en büyük örnek olmakla birlikte kullanılmayan, zorlu kentsel mekanlarda esnek çalışma alanı sağlamak için ölçeklenebilir bir model sağlıyor.

Villa Verde Konutları

Maule, Şili

Ormancılık şirketi Arauco, işçilerinin kullanımına sunmak üzere tasarlanacak sosyal konut projesi için Elemental’ı görevlendirmiş.

Tasarım ekibi, daha önce Quinta Monroy projesinde kullandığı tasarım stratejisini daha yüksek standartlarla (Arauco finansmanı sayesinde) ve daha büyük bir proje ölçeğiyle yine uygulamış ve evin servis hacimleri ile iki odadan oluşan bir yarısını inşa ederek diğer yarısını boşluk olarak bırakmış. Bu boşluğun zaman içinde, kullanıcıların tercihlerine göre tamamlanmasını planlamış ve farklı alternatifler sunmuş.

Villa Verde projesi, elementalchile.cl adresinde açık kaynak olarak yayınlanıyor.

Open Source House

Baccarat, Fransa

Emekli bir çift için üretilen ev, studiolada architects tarafından tasarlanmış. Tasarım rasyonelleştirilerek finansal optimizasyonu sağlamak hedeflenmiş. Plan ve kesitler, 1 x 1 metrelik birimlerden oluşan rasyonel bir ızgarayı temel alıyor ve zemin katta 9 x 9; birinci katta ise 9 x 4 metreye ulaşıyor.

Mutfaktan oturma/yemek odasına, terastan bahçeye yaşam alanları birbirlerine bağlı olarak tasarlanmış. Bu düzen, mekanın dışa doğru genişlemesini sağlarken açıklık hissini pekiştiriyor. Zemin kat, aynı zamanda, hareket kabiliyeti kısıtlı kişiler için tamamen erişilebilir bir yaşam alanı.

36 metrekarelik geniş asma kat, çoklu yerleşim ve kullanım olanakları sunuyor ve gerektiğinde iki kapalı yatak odasının yanı sıra ek bir banyo oluşturacak şekilde bölünebiliyor.

Sıvama ve boyama işlemlerini ortadan kaldırmak için ahşap malzemeler tercih edilmiş. Yapı kabuğu, selüloz ve ahşap elyaf gibi sürdürülebilir malzemelerle iyi bir şekilde yalıtılmış.

Bu küçük ölçekli projenin tüm dökümanları açık kaynak olarak studiolada.fr adresinden paylaşılıyor.

Community Cafe

Birmingham, İngiltere

Community Cafe, Birmingham’daki bir parkta, bölge halkına kalıcı bir bina sunmak hedefiyle Axis Design Architects ve WikiHouse iş birliği ile üretilmiş. Yapıda, Open Systems Lab’ın geliştirdiği “Blackbird” adlı kolon ve kiriş çatkı sistemi kullanılmış.

Yapının, Pulp Build tarafından CNC makineleriyle üretilen elemanlardan oluşan ahşap çerçevesi Ocak 2020’de tamamlanmış ve ardından pandemi sebebiyle inşasına ara verilmiş. Nihai haline Ağustos 2020’de kavuşan Community Cafe’nin cephesinde yerli sanatçılar tarafından üretilen çalışmalar sergileniyor.