Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu bireyin yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe (dürtüsellik) ve dikkat sorunlarıyla kendini gösteren bir davranış problemidir

Etrafımızda birçok kişinin (çocuk ya da yetişkin) zaman zaman dikkat dağınıklığı yaşadığını görmemiz mümkündür fakat bu durumun DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) sayılabilmesi için bu gözlemden fazlasına ihtiyaç duyulmaktadır. Durumun DEHB olması için, semptomların 7 yaşından önce görülmeleri (ülkemizde genellikle okul döneminde çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından tanı koyuluyor) ve en azından 6 ay boyunca devam etmeleri gerekir. Ayrıca DEHB görülme sıklığı erkek çocuklarda kız çocuklara oranla daha fazladır.

DEHB belirtileri nelerdir?

DEHB üç temel belirti kümesinden oluşur:

Dikkat Eksikliği:

- Belirli bir işe ya da oyuna dikkat vermekte zorlanma

- Dikkatin kolayca dağılması

- Dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapma

- Başlanan işin yarım bırakılması

- Kendisiyle konuşulurken, dinlemiyormuş gibi görünme

- Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma

- Ev ödevi, ders içi etkinlikleri gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma

- Etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme

- Günlük etkinliklerde unutkanlık

Aşırı Hareketlilik:

- Oturduğu yerde kıpırdanma, ellerin ayakların oynatılması

- Belirli bir süre bir yerde oturamama, sürekli hareket etme

- Gereksiz yere sağa sola koşturma, eşyalara tırmanma

- Sakin bir biçimde oyun oynayamama ya da başka bir işle uğraşma

- Çok konuşma

Impulsivite/Dürtüsellik:

- Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme

- Sırasını beklemekte güçlük çekme

- Başkalarının sözünü kesme ya da oyunlarında araya girme

- Sonucunu düşünmeden koşma, itme, çekme

Nedenleri nelerdir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun asıl sebebi henüz bilinmese de, bozukluğun oluşumunda biyolojik(nörolojik) ve genetik faktörlerin rolü olduğuna işaret edilmektedir. DEHB'li çocukların beyinlerinin ön kısmında ve limbik sistemde bulunan kimyasal ileticilerin çalışmasında bozulma olduğu bilinmektedir. Beynin bu bölgeleri konsantre olma, planlama, davranışları kontrol etme, hafıza, motivasyon konularında önemli rol oynamaktadır.

Gebelikte ilaç ya da alkol gibi toksinlere maruz kalma, enfeksiyonlar, zor doğum, düşük doğum ağırlığı ve beyin travması bu çocukların özgeçmişlerinde daha çok bildirilmiştir.

Çevresel faktörler ya da aile tutumları DEHB oluşmasına neden olmaz. Ama bulguların artmasında ya da azalmasında ve ek sorunların çıkmasında etkisi vardır.

DEHB nasıl tedavi ediliyor?

DEHB'da ilaç tedavisi ile birlikte psiko eğitimsel müdahaleler ve davranışsal tedaviye ihtiyaç vardır. Anne babanın eğitimi, öğretmen eğitimi, çocuğun bireysel terapisi birlikte yapıldığında etkili sonuçlar alınmaktadır.

Aileye Öneriler

- Öncelikle ailenin bilgi sahibi olması gerekir. Çünkü çocukta var olan sorunların nedenlerini başka yerlerde aramak çözüm üretmeyi engellediği gibi, telafisi mümkün olmayan yanlış yaklaşımlar sergilemesine neden olacaktır.

- Çocuğunuzun DEHB olduğu gerçeğini kabul edin ve bu duruma yönelik, ailenizin tepkilerine, arkadaşlarınızın ve çevrenizdekilerin tepkilerine alışın. Gelen tepkilerden dolayı kendinizi, çocuğunuzu suçlamayın.

- Çocuğunuzun eğitimi konusunda sık sık öğretmenleri ile diyalog kurmaya çalışın

- Günlük programınızı gözden geçiriniz. Çocuğunuzun günlük rutin olarak yapması gereken sorumluluklarını görebileceği bir yere asın. Eğer değişiklik yaparsanız bunları çocuğunuzla paylaşın ve açıklayın.

- Ev kurallarını gözden geçirin. Ailedeki davranış kurallarını açık ve kısaca belirleyin, kural koyduğunuzda bunların çok belirgin ve özel olmasına dikkat edin. Kuralları yazıp asın. Kurallara uymadığında karşılaşacağı sonuçları yazın, uymadığında yaptırımlar adil, hızlı ve tutarlı olmalıdır.

- Çocuğunuzun nasıl davranması gerektiği konusunda model olun. Çocuğa ne yapmamasından ziyade ne yapması gerektiğini vurgulayın. Kabul edilebilir davranış yollarını önerin.

- Pozitif olun: Ondan istemediklerinizi değil direkt ifadelerinizi söyleyin. (kapıyı gürültülü kapatma yerine, yavaş kapat gibi) Doğru davranışlarından dolayı sonuca değil sürece dayalı ödüller sunun. Bu çocuklar genellikle yapmamaları konusunda sürekli azarlanırlar, hâlbuki bu çocuklarda olumlama daha işe yarayan bir yöntemdir.

- Mesajı anladığından emin olun: Çocuğa her şeyi çok açıklıkla söyleyin, gözlerine bakın, anladığından emin olun, gerekirse verdiğiniz mesajı kendi cümleleri ile tekrar etmesini isteyebilirsiniz. Bu çocuklar için söylenecek direktifler kısa ve anlaşılır olmalıdır, zor görevler için birkaç tekrar yapmanız gerekebilir. Başardığı her görev için onu tebrik edin.

- Çocuğa her şeyi çok açıkca söyleyin, tutarlı olun: Bu çocuklara daha fazla zaman ayırlmalısınız. Ev ödevlerini yapmaları için iyi bir yerleri olmalı ve burası diğer insanlardan, TV ve oyunlardan uzak olmalıdır. Bu çocukları kimseyle yarıştırmayın, örneğin takdir ve teşekkür alınca ödüllendirmeyi beklemek yerine daha küçük başarılarda ödüllendirin. Öğretmenleriyle sürekli diyalog halinde olun.

- Ödülleriniz çocuklarını için anlamlı ve güçlü olsun. Sık sık geri bildirim verin. Çocuğunuza onun ne yaptığının farkında olduğunu gösterin. Ayrıca ödüllendirmelerde aşırıya kaçmamalı ve doğal olmasına dikkat edilmeli, sahte övgüler çocuğun özsaygısını geliştirmez. Aksine onların kızmasına ve sinirlenmesine neden olabilir.

- Dürtüsel davranışları nedeniyle DEHB'li çocukların kendisine ve çevresine zarar vermemesi için davranışlarının gözetimine önem verilmesi gerekmektedir. Özellikle bu çocuklarda kendi başına kalma becerisinin geliştirilmesinde dolaylı olarak gözetlenmesi önemlidir.

- DEHB'Lİ çocuklar boş zamanlarını değerlendirme konusunda sıkıntı yaşarlar. Yapılandırılmış oyun ve etkinliklerde sabırlı davranamadıkları için başarısız olurlar. Bu nedenle ebeveynlerin çocukların dikkat sürelerine uygun, kısa süreli, eğlenceli oyunlar seçilmesi daha uygun olacaktır. (Hikayelerin tartışılması, hikayeleri anlatmaları vb.)

- Bütün çocuklarda olduğu gibi sevginin bir göstergesi olan fiziksel temas DEHB'Lİ çocuklar içinde önemlidir. Sık sık onlara dokunun, sevginizi somut olarak gösterin. Bunu oyunlarınızın seçiminde de kullanabilirsiniz.

- DEHB çocukların sağlıkla, eğitimle ilgili hizmetlere nasıl ulaşacaklarını öğrenin ve çocuğunuzla çalışan profesyonellerle ilişki kurun.

- Çocuğun aşırı hareketliliğini ortadan kaldırmaya çalışmak çocuğu aşağılamak eleştirmek diğer çocukları örnek göstermek doğru değildir. Çocuğun güven duygusunu ve benlik saygısını örseleyecek bu davranışlardan kaçının.

- Çocuğun enerjisini boşaltabileceği ve doyum sağlayabileceği bazı uğraşlar edinmesine olanak tanıyın.

- Çocuğunuzun olumlu davranışlarını görün ve hemen geri bildirimde bulunun.

- Ne olursa olsun fiziksel cezaya başvurmayın. Fiziksel cezanın işe yaramayacağını sorunları daha da artıracağını unutmayın.

- Çocuğunuza yerine getirebileceği sorumluluklar verin ve yerine getirdiğinde ödüllendirin.

- DEHB'Lİ çocuğu olan anne-babaların diğer çocukları içinde gereken zamanı ve emeği ayırması gerektiğini unutmamalıdır.

- DEHB'Lİ çocukla yaşamanın ne kadar zorlayıcı olduğunu kabul edin fakat, kendiniz için de özel zamanlar ayırın. Bunun hem sizin hem de çocuğunuzun gelişimi için önemli olduğunu asla unutmayın.

- Anne baba olmak genellikle zordur. DEHB'Lİ olan çocuğun anne-babası olmak ise daha fazla sabır, pratik ve beceri gerektirir. Kendinize karşı daima hoşgörülü olun. Unutmayın kimse mükemmel değildir.

Instagram: instagram/volkanpelenk