Yazarlar
Çocuğunuza Özür Dilemeyi Öğretirken...
Özür dilemeyi ve ardından davranışlarını değiştirmeyi öğrenen çocuğun sosyal becerisi gelişir.Aynı zamanda davranışlarının sorumluluğunu almayı ve başkalarının duygularını önemsemeyi öğrenirken değişim yapma gücünün olduğunu fark eder. Özür dilemek, davranış değişmediği sürece pek anlamlı değildir.Bu nedenle çocuğunuza özür dilemeyi öğretirken, özür dileme sonrasında uygun olmayan davranışını değişimlemesi için sonuçlarla desteklemeniz gerekir.
Çocuğunuza ne zaman özür dilenmesi gerektiğini açıklarken sade ve anlaşılır kelimeler kullanın. Örneği” Birini rahatsız edecek/üzecek veya canını acıtacak bir şey yaptığımız zaman özür dileriz.’
Haberin Devamı
Çocuğunuza özür dilemenin önemli bir değer olduğunu öğretirken aşağıdaki noktalara özen gösterin:
– Olumlu bir örnek oluşturun. Çocuklar özellikle gördüklerini taklit ederek öğrenirler. Hele bu kişi hayran oldukları anne-babaları ise bu davranışı özellikle öğrenecek ve deneyeceklerdir. Eğer birine veya çocuğunuza yönelik uygun olmayan bir davranış-söz kullandıysanız mutlaka özür dileyin. Neden bu şekilde davrandığınızı kısaca ifade ettikten sonra uygun şekilde özür dileyip, telafi ettiğinizde çocuğunuz özür dilemenin bir ‘güç’ olduğunu görecektir. Aynı zamanda kimsenin mükemmel olmadığını, zaman zaman hatalar yapmanın doğal olduğunu fark edecektir. Önemli olan karşınızdakini kırdığınızı/rahatsız ettiğinizi fark ederek, telafi etmektir.
-Kendinizi sıklıkla aynı konuda özür dilerken buluyorsanız (örn. çok bağırmak) unutmayın ki çocuklarda olduğu gibi özür diledikten sonra kırıcı olan davranışınızı değiştirmezseniz özür dilemenizin pek de anlamı kalmayacaktır.
– Çocuğunuza hangi durumlarda özür dilenmesi gerektiğini anlatın, örnekleyin. Genel tanımlardan kaçınarak, daha belirgin sınırlar çizin. Örneğin; birine vurduğunda, kurala uymadığında, saygısızca konuştuğunda, kırıcı sözler sarf ettiğinde vb. Çocuğunuz hangi durumlarda özür dilemesi gerektiğini öğrenmiş olur ise bu durum ile karşılaştığında daha donanımlı olacaktır.
–Uygun olan ve uygun olmayan davranış- sözleri çocuğunuza net bir şekilde ifade edin. Çocuklar, kabul edilebilir davranış ve sözlerin neler olduğunu anne-babanın çizdiği sınırlar ile öğrenirler. çocuğunuzun takip etmesi istediğiniz yolu sınırlarınız ile net bir şekilde belirlediğinize emin olun.
Haberin Devamı
-Uygun olmayan davranış/söz sonrasında çocuğunuza nutuk çekmek, öğütler vermek yerine çocuğunuzun o anki duygularını ve davranışlarını fark etmesine, anlamlandırmasına yardımcı olun. ” Arkadaşının boya kalemlerini kırdığında ne hissediyordun?” ” Kızdığını anlıyorum. Fakat bu şekilde kızgınlığını göstermen uygun değil. Farklı ne yapabilirdin? ” Arkadaşın tüm kalemlerinin kırıldığını gördüğünde ne hissetti sence?”
Bu sorular ile çocuğunuz duygularının kabul edildiğini ancak davranışının değişmesi için sorumluluk alması gerektiğini görecektir. Aynı zamanda diğer kişinin duygularını fark etmeyi ve bakış açısını almayı öğrenecektir.
– Çocuğunuzun özür diledikten sonra durumu düzeltmek için neler yapabileceği üzerinde de mutlaka konuşun. ” Bu durumu düzeltmek için neler yapabilirsin?”. Kırılan şeyi tamir edilmesi, yenisi için harçlığından para ayırması gibi duruma özgü bir çok farklı alternatif oluşturulabilir.Sözel olarak bir özür dilemek iyi bir başlangıç olsa da mutlaka bir iyilik veya değişim ile desteklenmesi gerekir.
Haberin Devamı
–Çocuğunuz ‘özür dilerim‘ sözcüklerini sorunlardan kaçmak için çok bol ve rahatça kullanıyor ise dikkatli olun.Bu çocuğunuzun aslında sözcükler dışında bir şey öğrenmediğini gösterir. Özür dilerim sözcüklerinin beraberinde getirdiği duyarlılık, samimiyet ve sorumluluğu vurgulamanız gerekiyor.
–Çocuğunuzu özür dilemesi için cesaretlendirin ama onu bu konuda zorlamayın. çocuğunuzu zorladığınızda samimiyetsiz ve anlamsız bir özür olacaktır, yine bu asıl amaca hizmet etmeyecektir.Çocuğunuzun özür dilemesini sağlamak için cezalandırmalardan da uzak durun. ‘Özür dilemezsen akşam televizyon izleyemezsin’ gibi cümlelerde çocuğunuz neden böyle bir ceza verdiğinizi anlamayacaktır. Çünkü cezanız durum ile bağlantısızdır. Bunun yerine davranışını veya sözünü telafi etmesi için bir alternatif oluşturup, uygulaması konusunda sağlam durabilirsiniz.
–Eğer çocuğunuz özür dilemek konusunda direnç gösteriyor ise onun için olumlu bir örnek oluşturun ve siz o kişiden özür dileyin. Diğer kişi ile göz kontağı kurarak ” Özür dilerim, Lale. Kimseye vurmama kuralımız var, Lale duygularını sözcüklerle ifade edemedi ve bu uygun değil.” Sonrasında bir süre çocuğunuzla ilgilenmek yerine çocuğunuzun vurduğu çocuğun iyi hissetmesine odaklanın. Bu örnekteki durumda çocuğunuzun bu davranışını kabul etmediğinizi, diğer çocuğa olumlu ilgi vererek göstermiş olursunuz. Eğer çocuğunuz bu davranışına devam ederse sınırlarınızı sonuçlarla destekleyerek yola devam edin. ‘Vurmaya devam edersen parktan gidiyoruz. ‘
Not:Çocuğunuza özür dilemeyi ve telafi etmeyi 3 yaşından önce öğretmeniz gelişimsel olarak uygun değildir. Okul öncesinde ise bu değeri çocuğunuza öğretmeye başlamanız için uygundur.
Ayşe Başak Erk -Uzm.Gelişim Psikoloğu
