Santral 2 milyar, kule 208 milyon lira! Kuş yakan aynadaki girdap: Güneş eritiyor
Ayna, milattan önce 6’ncı yüzyılda insan hayatına dahil oldu. Milattan önce 7’nci yüzyılda ilk kez ateş yakmak için kullanılan güneş ışınları, artık başka gelişimler için de kullanılıyor. Arşimet’in gemileri yakmak, Kaliforniyalıların enerji üretmek, Yunanların iletişim ve Avustralyalıların sanat için kullandığı aynalardan ‘heliostat’ güneş enerjisi için ‘gelecek’ demek olabilir mi? Belki de cevap, doğal gaz detayına ve yanan kuşlara kadar ‘evet'ti!
Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Milattan önce 7’nci yüzyılın başında güneşin, bir enerji olarak kullanılabileceği keşfedildiğinde, asırlar sonra ‘gelecek vadeden’ gücünden kimse haberdar değildi. Başlarda güneş ışığını yansıtan cam ve aynalarla ateş yakmak için kullanılan bu güç 2000’li yıllara gelindiğinde de aynı sistemle daha büyük hedefler için kullanılacaktı. Çünkü yeryüzündeki kaynakların elbet bir sonu olacaktı. Güneşinse, sonsuz bir ışığı her gün yeniden doğan bir gücü vardı. Üstelik güneş, diğer yenilenebilir enerji kaynakları gibi ‘çevreye de zarar vermiyordu.’ Yani en azından kuşlar yanana kadar öyle bilinecekti. 27 Ekim 2010’da inşası başlayan Ivanpah Güneş Elektrik Üretim Sistemi, Kaliforniya'daki Clark Dağı'nın eteklerine kuruluyordu. Santralde başrolü oynayan ‘aynalar’ Mojave Çölü'nün ortasında, güneşi yakalayıp gözleri kör edecek kadar güçlü şekilde parlayan kuleye yollayacaktı. Kuledeki buhar türbinleri de güneşi, mekanik enerjiye çevirecekti. 3 bin 500 dönümlük kamu arazisine kurulu 3 güneş enerjisi santralinden oluşan Ivanpah, başlarda oldukça önemli ve güçlü bir kaynak olsa da yaban hayatına verdiği zarar ve yanan kuşlar her şeyi değiştirecekti!
AYNA AYNA, SÖYLE BANA! VAR MI DAHA BÜYÜĞÜ?
Uzaktan balkınca masmavi bir göl gibi görünen alan, aslında suyu buhara, buharı enerjiye çeviren bir enerji santraliydi. Ivanpah Güneş Elektrik Üretim Santrali, binlerce aynanın tam ortasına bulunan ve ışığıyla gözleri bile yakan kuleye güneşten aldığı ışığı gönderiyordu. Kulede ise sürekli yenilenen ve güneş olduğu sürece hiç bitmeyecek olan enerji üretiliyordu. Üstelik bu, tıpkı ünlü matematikçi Arşimet’in, milattan önce 212'de savaş sırasında Roma gemilerini ateşe vermek için kullandığı ve gücünü güneşten sağladığı dev bir aynayı andırıyordu. Bu kez savaşarak değil, çalışarak inşa edilecek olan gelecek için aynalar güneş ışıklarını topluyordu!
Resmi olarak 13 Şubat 2014'te açılan tesis, aynı yıl ‘dünyanın en büyük güneş enerjisi termik santrali’ olmuştu. Hem kurulu olduğu alan hem de görevi büyük santral, 392 megavatlık üretim kapasitesiyle yaklaşık 140 bin evin elektrik ihtiyacını karşılayacak gücü üretiyordu. Üstelik santralin gücü bununla da kalmıyor, her yıl yaklaşık 400 bin ton karbondioksit salınımını engelleyerek fosil yakıtlara bağımlılığı azaltıyordu. Bu da 72 bin aracın trafikten çekilmesine eş değerdi. Yani hem enerji üretiyor hem de çevreyi kirli yakıtlardan koruyordu. İlk bakışta her şeyin mükemmel olduğunu düşünseniz de Ivanpah o kadar da masum bir enerji santrali değildi!
KUŞLARI VE HAYVANLARI YAKTI! ‘GELECEK’ ERİYOR MU?
Dünyanın en büyük güneş elektrik üretim santralini inşa etmenin elbet bir bedeli vardı. İnşası esnasında harcanan 2.2 milyar dolar yani 83 milyar 440 milyon 940 bin liranın yanında, asla kazanılamayacak kayıplar da olacaktı. Tesisin inşasında çok büyük bir arazi kullanılmış ve çölde bile olsa pek çok canlının yaşam alanı bu proje ile ‘işgal’ edilmişti. Tesisin çevresinde çok sayıda yaban hayatını koruma alanı vardı. Bunlardan biri hemen bitişikteki Mojave Ulusal Koruma Alanı'ydı. Mesquite Yaban Hayatı Koruma Alanı ve Stateline Yaban Hayatı Koruma Alanı'ndan da görülebilen güneş santrali, zaman içinde bölgedeki hayvan popülasyonu azalmasına ilişkin şikâyetlerin odağı olmuştu. Özellikle ayna sistemleriyle odaklanan güneş ışığıyla kuşların yanarak ölmesi, pek çok kişi için kabul edilebilir değildi. Ek olarak inşaat için 600 dönümlük arazinin buldozerle temizlenmesi, kertenkele, Amerika yaban koyunları ve çöl kaplumbağaları da olumsuz etkilenmişti. Aşırı su kullanımı ise yerel kuyuların kurumasını beraberinde getirmişti. Gelecek kuşların kanatlarında, doğal yaşamın kalbinde eriyor olabilir miydi? Yoksa üretilen enerji tüm bunları amorti edebilecek kadar güçlü müydü?
Tesisin çevreye tek zararı canlıların ölümüyle ilişkilendirilen aktivitesi de değildi. Fosil yakıtları azaltmak için çalışan yenilenebilir enerji santrallerinin aksine, Ivanpah’ın çalışmaya başlamak için her sabah doğal gaz yakmaya ihtiyacı vardı. Wall Street Journal’a göre, "Santralin her gün gün doğumundan önce buhar üretmek için bir saatlik doğal gaz yakarak kapasitesini artırmak yerine, Ivanpah'ın bundan dört kat daha fazlasına ihtiyacı var." 27 Ağustos 2014'te, Kaliforniya Eyaleti, Ivanpah'ın yıllık doğal gaz tüketimini daha önce onaylandığı gibi 525 milyon fit küp doğal gaza çıkardı. 2014 yılında tesis, 46 bin 084 metrik ton karbondioksit yayarak, Kaliforniya'daki elektrik santrallerinin ve fabrikaların karbon emisyonlarını azaltmak için eyaletin sınır ve ticaret programına katılmak için gerekli olan kirlilik eşiğinin neredeyse iki katını oluşturdu. Bu yakıt bir kombine çevrim gaz türbini tesisinde kullanılmış olması durumunda, yaklaşık 124 GWh elektrik enerjisi üretilmiş olacaktı. Tesis, bu gazı güneş enerjisiyle kullanarak 419 GWh elektrik enerjisi üretti. Yani atıfta bulunulan kombine çevrim gaz türbini tesisinin 3 katından da fazlaydı. Ancak Ivanpah’ın hâlâ beklenen çıktısının çok altında çalıştığı da bir gerçekti.
Güneş enerjisi ‘güneş olduğu sürece’ avantajlıdır. Yani bulutlu ya da olumsuz hava koşullarında güneş enerjisi üretilemez. Ivanpah’ın için de bu ‘kader’di. Bulutlu hava koşulları ve teknolojik aksaklıklar yüzünden beklenen yıllık üretiminin yaklaşık yarısı karşılanabiliyordu.
2017’ye gelindiğinde bu durumun düzeltilmesi için bazı girişimlerde bulunulsa da, 1 yıl önce, 2016’da yanlış hizalanmış aynalar yüzünden kulelerden biri çoktan yanmıştı. O esnada sistem kısa bir süreliğine de devre dışı kalmıştı. Tesisin doğal gazla desteklenerek çalıştırılması, hayvanların yaşamına olumsuz etkileri ‘tamamen yeşil enerji’ hayallerini suya düşürecek cinstendi. Nihayetinde Ivanpah Güneş Enerjisi Tesisi, yenilenebilir enerji alanında bir dönüm noktası olarak tarihe geçmeyi başarmıştı. Bu modelin geleceğimiz için tam anlamıyla sürdürülebilir olması içinse çevresel ve ekonomik sorunların çözülmesi şart.
HELİOSTAT KEYİF MİYDİ KAZANÇ MI? 10 KAT FAZLA KAZANDIRDI
Heliostat ismi verilen aynalar, Ivanpah gibi santrallerde başroldeydi. Aynaların ismi ise Yunanca güneş anlamına gelen ‘helios’ ve sabit anlamına gelen ‘stat’ kelimelerinden türetilmişti. Kavisli olarak da tasarlanabilen ancak genellikle düz olan aynalar, Güneş'in gökyüzündeki hareketlerine göre bilgisayarlarla otomatik konumlandırılıyordu. Günümüzde çoğu heliostat gün ışığından yararlanmak veya yoğun güneş enerjisi üretmek için kullanılıyor. Güneş-termal güç istasyonları gibi büyük tesisler, birçok aynadan oluşan heliostat alanlarıyla kuruluyor. Peki heliostat aynalar sadece bu alanda mı kullanılıyor?
Güneşle ‘çalışan’ aynalar yalnızca enerji üretmek için de kullanılmıyordu. Heliograf, Yunanca helios, yani 'güneş' ve gráphein 'yazmak' kelimelerinden türetilen ismiyle, bir ayna tarafından yansıtılan güneş ışınlarıyla iletişimi sağlıyordu. 1840'lardan itibaren Mors alfabesi kullanılarak sinyal gönderilen güneş telgrafları da kullanılmıştı. Heliostat aynaların başka bir kullanımı da 208 milyon dolar yani 7 milyar 890 milyon 896 bin liralık, Avustralya’daki One Central Park binasında görülmüştü. Dünyanın en iyi yüksek binalarından biri olarak kabul edilen, One Central Park'ın adını duyuran da havada asılı duran ve aynalarla kaplı konsoldu. Yapının da içinde olduğu tüm siteye güneş ışığını yansıtan motorlu ve sabit aynaların sunduğu büyüleyici manzara, hava karardıktan sonra Sidney manzarasını gökyüzüne taşıyor. Gelecekte yeri ne olur bilinmez ama heliostat bu kez Ivanpah’tan 10 kat daha az masrafla, sadece seyir keyfi veren bir sanat eseri olarak güneşle buluşmuştu.
KEŞFETYENİ
Diziden ayrılan Sibel Taşçıoğlu'na veda pastası kesildi. Usta oyuncunun imalı sözleri bir anda sosyal medyanın gündemine oturdu.
