Yenikapı Mitingi ne anlatıyor?

Demokrasi ve Şehitler Mitingi geçtiğimiz hafta büyük bir katılımla Yenikapı’da düzenlendi. Türkiye Cumhuriyeti’nin tarihinde ilk defa cumhurbaşkanı, meclis başkanı, genelkurmay başkanı ve siyasi parti liderleri aynı mitingde bir araya gelip aynı sahnede konuşmalar yaptı. Peki toplumun farklı kesimlerinden bu kadar çok kişiyi oraya toplayan duygular neydi ve siyasilerin yaptığı açıklamalar ne gibi mesajlar veriyordu? Bu sorunun cevabını uzmanlar verdi.

“Halk kazandığı özgürlüğün tadını çıkarmak için meydanlara koştu”

Emre Konuk (Klinik psikolog)

İnsanlar değişik zamanlarda değişik dürtülerle meydanları dolduruyor. Milyonlarca insanın Yenikapı’da ve ülkenin pek çok şehrinde meydanları doldurmasının geçmiş darbe teşebbüslerinden ve gerçekleşen darbelerden ayrılan tabii ki özel nedenleri vardı: Geçmiş darbelerin tümünün sosyal karşılığı vardı. Ya açıkça destekleniyordu ya da darbe sosyal kargaşayı ve belirsizliği önlüyor ve geniş toplumsal kesimlerde rahatlamaya neden oluyordu. Bu sefer insanlar açıkça darbeye karşı koydu ve gerçekleşmesine engel olmada birinci derecede rol aldı. Karşı çıkış açıkça özgürlük ve demokrasi için yapıldı. Silah, sopa, taş vs. kullanılmadı. Halk kazandığı özgürlüğün tadını çıkarmak için meydanlara koştu.

Hükümetle, özellikle Cumhurbaşkanı Erdoğan’la muhalefet arasında yılları içine alan ve yalnızca karşılıklı hakaretlere varan suçlamalarla sınırlı bir kısır döngü oluşmuştu. Bundan herkes şikayetçiydi. Muhalefet proje üretemiyor, önerilerle sahneye çıkamıyordu. Bu döngü şimdilik kırılmış gibi gözüküyor. Taraflar yeni bir dünyayı keşfetmiş gibiler. Dikkatli konuşmaya çalışıyorlar. Bu stil ve üslupta ısrar edenin oyu artacaktır.

“Gerek CHP gerek MHP proje üretemez halde”

Darbe süreci vatandaşın tüm bölünme ve ayrışma görüntüsüne rağmen birleşmeyi açıkça desteklediğini gösterdi. Proje ve iş üretme hükümetin 15 yıldır istek ve enerjiyle yaptığı bir şey. Enerjisini muhalefetle kısır kavgalara ayırmak istemeyecektir. Bunu ne yazık ki muhalefet için söylemek mümkün değil. Gerek CHP gerek MHP on yıllardır proje üretemez haldedir. Bu nedenle entelektüel hazinesini de kendilerinden uzaklaştırmıştır. Yalnızca kısır kavgalardan beslenir hale gelmişlerdir. Onların yaşayacakları en büyük güçlük budur: Entelektüel ve akademik kapasiteleri ne yazık ki çok fakirleşmiştir.

“Yenikapı Mitingi devrimin taçlandığı yer oldu”

Prof. Dr. Ferhat Kentel (Sosyolog)

Darbenin ezilmiş olması, sessiz bir devrimi sessizlikten çıkarıp gerçek bir devrim yaptı ve Yenikapı Mitingi devrimin taçlandığı yer oldu... Yenikapı Mitingi yıllardır darbeler karşısında sessiz kalan bir toplumun öfkesinin boşalmasına; geçmişin intikamının alınmasına şahitlik yaptı. Güçsüzlükten ötürü ses çıkaramadığı, üstüne üstlük alkışladığı, onayladığı darbelerden sonra, sonuncusunu ezmenin getirdiği zafer duygusunun yaşanmasını sağladı... Ancak gene hiçbir devrimde zaten olmadığı gibi, Yenikapı da “tüm milletin” bir araya geldiği bir yer olmadı. Herkesin gelmeye çalıştığı ama gelemediği, gelse bile özdeşleşemediği; devrimin öncülerinin dilinin, duygunun, heyecanın ve kutsamanın hakim olduğu; bunun yanı sıra Ermeni’ye, Bizans’a, ötekilere karşı nefretin de araya sızdığı bir “totallik” kuran, farklılıkar karşısında “ezici” bir etki yaratan bir olay oldu.

“Devrim zamanı”nın bu türden bir total kimlik inşasını beraberinde getirmesi anlaşılabilir. Ama gerçekten “Yeni Türkiye”den bahsedeceksek, o miting alanında kendisini anlatamayanların farklı seslerinin duyulacağı bir demokratik ortama doğru hızla yürümekten başka çare yok. Aksi takdirde, eski rejimin zaten gayet başarıyla yürüttüğü, sürekli “milli birlik ve beraberlik” söylemleri üreten, sadece kendinden ne kadar mutlu olduğunu anlatan, kendi kendine güzellemeler düzen “eski” bir yapının, üstelik güçlü halk desteğiyle daha da totaliter olan bir yapının içinde, “yaşıyormuş gibi” yapmaya devam edebiliriz.

“Toplumsal travma krize dönüşmeden atlatıldı”

Prof. Dr. Sedat Özkan (Psikiyatr)

Ülkemizde derin ve yaygın travmatik etki bırakan darbe girişiminden sonra Yenikapı Mitingi’ni çok anlamlı ve değerli buluyorum. Toplumsal travmanın krize dönüşmeden atlatılmasında çok doğru bir adım olarak buldum. Bu miting siyasal ve toplumsal tarihimizde önemli bir dönüm noktası olmasının ötesinde, içeriğiyle de travmanın atlatılmasında yardımcı olmuş ve travma sonrası olgunlaşma ve bütünleşmeye katkı sağlamıştır.

Bu kitlesel ruhun verdiği temel mesaj; sivil siyasete her türlü müdahaleyi reddeden bir duruş ve demokrasi dışı yöntemleri yok eden bir kitlesel tutumdur. Ayrıca, kişilerin çözümün bir parçası olmasının önemini ve ortak duygularını ifade etmenin yararını ortaya koymuştur. Sonuç olarak, Yenikapı Mitingi bu krizi toplumsal olarak ve doğru biçimde atlatma duygu ve düşüncesini ve psikolojisini yaratmıştır.

“Dış düşmana karşı tanımlanan bir milliyetçilik vurgusu”

Prof. Dr. Sencer Ayata (Sosyolog)

Milyonla ifade edilen büyük bir katılım söz konusu. Önce iki önemli saptama yapmamız gerekir. Alanda toplanma kendiliğinden değil. AKP ve siyasi iktidar tarafından düzenlendi. İkincisi, katılım kısmen bireysel ama esas olarak örgütlü. Miting düzenlemesi ve örgütlü katılım derken neyi anlıyoruz? Bir kere bir büyük mitingi ciddi bir kaynak seferberliği olmadan gerçekleştirmek mümkün değil. Sahne, ulaşım, meydanda sunulan hizmet ve ikramlar için büyük maddi kaynak lazım. Bu kısmen özel ama esas kamu kaynağı finansmanı ile sağlandı. Ağırlıkla belediyeler tarafından. İkincisi, duyuru ve teşvik, yani medyanın iletişim kaynakları. Üç, en önemlisi, insan kaynağı.

Gerçekçi olmalıyız. Türkiye’de seçmenler siyasi görüşler ve partiler arasında aşırı derecede ayrışmış durumda. Mitinge katılanların ezici çoğunluğu ev sahibi AKP’nin seçmenleriydi. Araştırmalar net olarak gösteriyor. Hükümet, AKP örgütleri ve belediyeleri katılımı artırmak için günlerce çalıştı. Diğer partiler de bunu yapar. Kalabalığın bileşenlerine de bakmamız lazım. Birinci grup parti kadroları ve partinin aktif üyeleri . İkincisi, partiye yakın duran ve partinin ulaşabildiği örgütlerin ve “ağların” mensupları. Örgüt bir meslek kuruluşu, ağ ise mahalle, hemşerilik, inanç grubu kaynaklı olabilir. Üçüncüsü tekil bireyler ve aileler. Bu işi seven ya da merak eden, heyecan duyan, hatta eğlence gibi gören kimseler. Üçü de var ve çok sayıda.
Katılım gönüllü mü? Çoğu için gönüllü. Ama yumuşak mahalle baskısı da var. Parti ve örgüt üyeleri için aynı zamanda görev. Çok sayıda kişi ve kurum için ise darbe karşıtlığını kanıtlama fırsatı. Mitingin sosyal psikolojik yönü. Birincisi mahşeri kalabalık, beden bedene yakınlık, uğultu, coşkulu nutuklar bir insan için çok yüksek düzeyde haz duyumu sağlar. İkincisi, birey bir süre için de olsa kendini yalnızlık, boşluk ve yabancılaşma gibi, ağırlıkla kent yaşamı kaynaklı duyguların dışında bulur. Kendisini aşan bir varlığın sıcaklığını, kendisini sardığını ve sahiplenildiğini hisseder. Tekrarlanan akşam toplantılarının bu eğilimleri güçlendirmiş olduğunu düşünebiliriz.

“Liderler toplumsal bütünlüğü güçlendirdi”

Olumlu yönlerini belirttiğimiz bu kitle psikolojisinin bireyi yutan bir totaliter sömürüye de çok açık olabileceğini unutmamak gerekir. Siyasi boyutta öncelikle lidere ve partiye bağlılık var. İki, darbe karşıtı duruş var. Ama buradan hemen içselleşmiş demokrasi değerleri var sonucunu çıkartmayalım. Üç, tarihe, şehitliğe ve kahramanlığa vurgu yapan ama özellikle “dış düşmana” karşı tanımlanan bir milliyetçilik vurgusunun özellikle altını çizmeliyiz. Dört, siyasi parti başkanları ile ordu ve din kurumlarının temsilcilerinin varlığı meydandaki toplumsal bütünlük algısını güçlendirmiştir. “Yeni Türkiye”, AKP’nin siyasi gücünü pekiştirdiği son dönemde ortaya atıldı. Ama parti içinde bile fazla telaffuz edilmedi. Şimdi “siyasi uzlaşma” anlamında kullanılıyor. Bu şimdilik sadece bir söylem.

“Atatürk ve cumhuriyet değerleri birleştirici rol oynuyor”

Prof. Dr. Nilüfer Narlı (Sosyolog)

Yenikapı Mitingi’nde siyasi şemsiyenin farklı tonlarından ve toplumun her kesiminden vatandaşlar vatan için birlik duygusu ile bir araya geldi. Darbeye karşı mücadele etmenin gururu ve vatan için birlikte olmanın coşkusunu yansıttılar. Atatürk ve cumhuriyet değerlerinin son derece birleştirici bir rol oynadığını Yenikapi Mitingi’nde hepimiz gördük. Vatan ve cumhuriyet bizi birleştiren ve dayanışmamızı tetikleyen en önemli referanslar. Yeni Türkiye anlayışında cumhuriyet ve vatan referansları önemli ve kapsayıcı politikalarla bu ruh sürdürülebilir. Kapsayıcı politikalar, herkesi kucaklama ve barışçıl bir söylem çok önemli.