Yapay zeka işinize gelirse

Seyhan Akıncı - Japonya’da 10 bin işçiyi kapsayan ve yapay zeka ile yeni bilgi teknolojilerinin çalışanları nasıl etkilediğine dair çalışmayı Keio Üniversitesi’nden Prof. Isamu Yamamoto kaleme almış ve yapay zekanın benimsenmesinin hem daha fazla iş tatminine hem de artan strese neden olduğunun tespit edildiğini belirtmişti. Yapay zeka ile ilgili endişeler sadece emekçilere ait değil, Elon Musk da insanlığın bir soluklanması gerektiğini ifade etmişti. Tüm bu çerçevede Dünya Ekonomi Forumu’nun yayımladığı Mesleklerin Geleceği Raporu daha da dikkat çekiyor. 11.3 milyondan fazla işçi çalıştıran 803 şirketin bakış açısını sunan rapor önümüzdeki beş yıla dair önemli şeyler söylüyor. Ortaya çıkan en çarpıcı veriler arasında bugünkü işlerin yüzde 23’nün değişeceği yönünde. Yapay zeka etik uzmanlığından iklim uyarlama uzmanlarına yükselen mesleklerin neredeyse tamamı yapay zeka ile ilintiliyken en büyük kayıpların idari rollerde ve geleneksel güvenlik, fabrika ve ticaret alanlarında olması bekleniyor. Rapora dair ayrıntıları sizin için derledik ve raporun bize neler söylediğini fütürist Ufuk Tarhan’a sorduk. 

İklim değişikliği ve demografik paya dikkat

Mesleklerin Geleceği 2023 Raporu’na göre işverenler, çalışanların becerilerinin yüzde 44’ünün önümüzdeki beş yıl içinde işlevinin bozulacağını tahmin ediyor. Analitik düşünme ve yaratıcı düşünme çalışanlar için en önemli beceriler olmaya devam edecek. Ankete katılan kuruluşların yüzde 85’inden fazlası, yeni ve öncü teknolojilerin daha fazla benimsenmesi ve dijital erişimin genişletilmesinin, kuruluşlarında dönüşüme yol açması en muhtemel trendler olduğunu belirtiyor. En büyük istihdam yaratma ve yok etme kaynakları olarak; çevre, teknoloji ve ekonomik trendler sıralanıyor. Gelişmekte olan ekonomilerde iklim değişikliğine uyum ve demografik pay da net iş yaratıcıları olarak yüksek oranlara sahip.

Teknolojinin etkisi pozitif olacak

Şirketlerin yüzde 75’inden fazlası önümüzdeki beş yıl içinde büyük veri, bulut bilgi işlem ve yapay zeka gibi teknolojilerle büyümeyi hedefliyor. Dijital platformlar ve uygulamaları  şirketlerin yüzde 86’sı önümüzdeki beş yıl içinde operasyonlarına dahil etmeyi bekliyor. E-ticaret ve dijital ticaretin işletmelerin yüzde 75’i tarafından benimsenmesi bekleniyor. İkinci sıradaki teknoloji, eğitim ve işgücü teknolojilerini kapsıyor ve şirketlerin yüzde 81’i 2027’ye kadar bu teknolojileri benimsemek istiyor. Çoğu teknolojinin meslekler üzerindeki etkisinin önümüzdeki beş yıl içinde pozitif olması bekleniyor. Büyük veri analitiği, iklim değişikliği ve çevre yönetimi teknolojileri ile şifreleme ve siber güvenliğin iş büyümesinin en büyük itici güçleri olması bekleniyor.

Eğitim sektöründeki işler yüzde 10 artacak

Eğitim, tarım ve dijital ticaret ve ticarette büyük ölçekli istihdam artışı bekleniyor. Eğitim sektöründeki işlerin yaklaşık yüzde 10 oranında artması ve Mesleki Eğitim Öğretmenleri ile Üniversite ve Yüksek Öğretim Öğretmenleri için üç milyon ek işe yol açması bekleniyor. Başta Tarım Ekipmanı Operatörleri olmak üzere tarım profesyonelleri için işlerin yaklaşık yüzde 30’luk bir artış görmesi ve bunun da üç milyon ek işe yol açması bekleniyor. E-Ticaret Uzmanları, Dijital Dönüşüm Uzmanları ve Dijital Pazarlama ve Strateji Uzmanları gibi dijital olarak etkinleştirilen yaklaşık dört milyonluk büyüme bekleniyor. En büyük kayıpların idari rollerde ve geleneksel güvenlik, fabrika ve ticaret rollerinde olması bekleniyor. Ankete katılan kuruluşlar, kasiyerler ve bilet katipleri dahil olmak üzere kayıt tutma ve idari rollerde 2027’ye kadar 26 milyon daha az iş öngörüyor. 

Şirketler bir yılda geri dönüş bekliyor

10 işçiden altısının 2027’den önce eğitime ihtiyacı olacak, ancak bugün işçilerin yalnızca yarısının yeterli eğitim fırsatlarına erişebildiği görülüyor. 2023-2027 yılları arasında beceri eğitimi için en yüksek öncelik analitik düşünme. İş gücü gelişimi için ikinci öncelik yaratıcı düşünceyi teşvik etmek. Çalışanları yapay zeka ile ilgili eğitmek önümüzdeki beş yıl içinde şirket beceri eğitimi öncelikleri arasında üçüncü sırada yer alıyor ve ankete katılan şirketlerin yüzde 42’si tarafından öncelik verileceği belirtiliyor. İşverenler ayrıca çalışanların liderlik ve sosyal etki becerilerini geliştirmeye odaklanmayı planlıyor (şirketlerin yüzde 40’ı); dayanıklılık, esneklik ve çeviklik (yüzde 32); ve merak ve yaşam boyu öğrenme (yüzde 30). Şirketlerin üçte ikisi, ister gelişmiş roller arası hareketlilik, ister çalışan memnuniyetini artırın, ister çalışan üretkenliğini artırın, yatırımdan sonraki bir yıl içinde beceri eğitimine yapılan yatırımın geri dönüşünü görmeyi bekliyor. 

“Yetenekleri yakalamak zorlaşacak”

Raporda karşımıza çıkan veriler bize ne söylüyor? Sizin için en çarpıcı veri neydi?

Rapor, işlerin ve becerilerin değişmesinde gelecek beş yılda en temel iki faktörün teknolojiye ve ESG’ye (Çevresel, Sosyal ve Kurumsal Yönetişim) adaptasyon olduğunu çok net ve kalın çizgilerle yansıtıyor. Gelecek 10 yılda en iyi meslekler listesinde ön plana çıkanlar ise yapay zekâ ile ilgili neredeyse her türlü uzmanlık; (özellikle yapay zekâ etik uzmanları) veri gizliliği analistleri, kuantum hesaplama uzmanları, iklim uyarlama uzmanları ve dijital sağlık uzmanları. Raporda ayrıca, tüm dünyada geçerli olan ekonomik sıkıntıların, artan yaşam maliyetlerinin, temel ihtiyaç maddelerindeki enflasyonun ve dolayısı ile sürekli düşen gerçek gelirin çalışma isteksizliği yarattığı sonucu ortaya çıkıyor. Yeteneklerin de işin kalitesine, çalışana verilen değere, şirketin-kurumun değer setlerine, ahlaki, mali güvenilirliğine çok daha dikkatle ve özenle baktığı anlaşılıyor. Şirketler ve kurumlar açısından yetenekleri yakalamak, tutundurmak, memnun, mutlu etmek her zamankinden zor hâle geliyor. Öte yandan raporda, küresel bir darboğaza dönüşen “işsizlik, iş kaybetme korkusu, iş bulma kaygısı” gibi nedenlerle çalışanlar açısından, gelecekte istihdam edilebilir durumda kalabilmek için sürekli ve yeniden beceri kazanmanın, yetkinlikleri geliştirmenin kritik öneme sahip olduğu sonucu çok net görülüyor.

Yapay zekâ ve teknoloji alanındaki gelişmeler ciddi bir tehdit olarak da yorumlanıyor pek çok kişi tarafından, rapor çerçevesinde siz nasıl bir okuma yaptınız?

Hayatın her aşamasında yapay zekâ şu anda kestiremeyeceğimiz kadar kolaylaştırıcı bir rol üstlenecek. Gerçek anlamda ve mikro seviyede milyonlarca yeni iş doğmasına da neden olacak. Beş ve 10 yıllık süreçlerde eğitim, iş, meslek tanımları, iş yerleri, kullanılan araçlar, satılan ürün ve hizmetler, mesai saat ve tanımlamaları, iş yapış biçimleri, ücretlendirme sistemleri tamamıyla değişecek. Daha kısa sürelerde çalışacak, daha derin uzmanlıklarla, parça parça ve daha düşük miktarlarda ücretler, sözleşme tutarları alacağız. Çoğunlukla kontratlı (GIG) pek çok farklı işte çalışacağız. Üstelik bunların tamamı teknolojik temelli işler de olmayacak. Temizlik, bakım, onarım, ağırlama, eğitmenlik, şoförlük, taşımacılık, vb. gibi konvansiyonel işlerde çalışanların sayısı da inanılmaz artacak. Ve bu alanlarda da dünyanın her yerine her yerden hizmet verebileceğiz. Böyle bakınca yapay zekâ ve teknolojik kolaylıklar, otonom sistemler eskisi gibi çalışmak isteyenler açısından tehdit ama yeniliklere açık, kendini beceri, yetkinlik ve hayata bakış anlamında geliştirebilenlere de büyük fırsatlar sunan bir sürece ilerliyoruz.

Gençleri iş hayatında öne çıkmak için nelere odaklanmalılar?

Eğer çocuklar disiplinli, çalışkan, özellikle matematiğe, algoritmik düşünceye yatkınlarsa ve kişisel özellikleri, değerleri yüksekse bilim, teknoloji ve mühendislik alanlarına yönlensinler. Bu alanlarda her türlü iyi yapılan işe, uzmana, bilim insanına ihtiyaç olacak. Ancak buralarda eğitimin süresi daha uzun, öğrenilecek şeyler daha fazla ve karmaşık olacak. O yüzden ilk satırda yazdığım özelliklerde olmayan bir çocuk/birey söz konusu ise disipline gelemeyen, çok çalışamayan, sebat edemeyen, birikimi nedeniyle çok zorlanacağı belli olan vb. gibi bir profil söz konusu ise hiç zorlamamak lazım.

En hızlı büyüyen 10 meslek

1- Yapay zeka ve makine öğrenimi uzmanı
2- Sürdürülebilirlik uzmanı
3- İş zekası analisti
4- Bilgi güvenliği analisti
5- Finans teknoloji mühendisi
6- Veri uzmanı
7- Robot mühendisi
8- Büyük veri uzmanı
9- Tarım ekipmanı operatörleri
10- Dijital dönüşüm uzmanı

 En hızlı düşüş yaşayan 10 meslek

1- Banka veznedarları ve ilgili memurlar

2- Posta servis memurları

3- Kasiyer ve bilet memuru

4- Veri giriş memurları

5- İdari ve İcra Sekreterleri

6- Malzeme kayıt ve stok tutma memurları

7- İdari ve yönetici sekreterleri

8- Yasa koyucular ve memurlar

9- İstatistik, finans ve sigorta memurları

10- Kapıdan kapıya satış çalışanları, sokak satıcıları ve ilgili çalışanlar

2023’ün en önemli 10 yeteneği

1- Analitik düşünme
2- Yaratıcı düşünce
3- Dayanıklılık, esneklik ve çeviklik
4- Motivasyon ve öz-farkındalık
5- Merak ve yaşam boyu öğrenme
6- Teknolojik okuryazarlık
7- Güvenilirlik ve detaylara dikkat
8- Empati ve aktif dinleme
9- Liderlik ve sosyal etki
10- Kalite kontrol