Yalnız hissediyorsanız yalnız değilsiniz
28.01.2024 - 02:00 | Son Güncellenme:
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yalnızlığı bir halk sağlığı sorunu olarak tanımlıyor. Kimi ülkelerde Yalnızlık Bakanlığı bile görevde. Kimileri ise Nine Çorbası ile mücadele ediyor yalnızlıkla. Peki, yalnızlık bir hastalık mıdır? Dr. Alper Hasanoğlu, “Normal bir insanlık durumunun hastalık olarak tanımlanması, 20. YY’ın ikinci yarısından itibaren çokça yapılagelen bir büyük yanlış oldu,” diyor.
SEYHAN AKINCI - İngiltere’de 2018’de Yalnızlık Bakanlığı kurulduğunda Stephen Colbert CBS’teki The Late Night adlı programında “İnsanlığın en anlatılmaz sorununu tanımladılar ve en soğuk, en bürokratik çözümü buldular” yorumunu yapmıştı. İngiltere’yi 2021’de Japonya takip etti ve Yalnızlık Bakanlığı’nı kurdu. 2023’te açıklanan Avrupa’nın En Yalnız Ülkeleri sıralamasında İrlanda zirvede yer alırken hemen ardından İngiltere geliyordu. Colbert’in yorumu aşırı mıydı tartışılır ama yalnızlığa bürokratik çözümlerle çarenin hemen bulunamayacağı ortada.
Öyle ki önemli bilimsel yayınlardan biri olan Lancet, geçtiğimiz temmuz ayında yalnızlık ve sosyal izolasyonu araştıracak özel bir komite kurdu. Komite; mevcut en iyi bilimsel veriler ışığında yalnızlığın ne olduğunu, nasıl tanımlanabileceğini ve onunla mücadele etmenin yollarının neler olabileceği üzerine çalışmalar yürütecek. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) de halk sağlığı sorunu olarak tanımladığı ve günde 15 sigara içmek kadar zararlı dediği yalnızlıkla ilgili komisyon kuran bir başka kuruluş. Yalnızlıkla ilgili ülkemizde de tablo parlak değil. Türkiye’de Aile ve Yalnızlık Araştırması’nın 2022 sonuçlarına göre 18-24 yaş arasındaki gençlerin yüzde 40’ı, 55 yaş üstündeki kişilerin ise yüzde 26’sı kendini sıkça yalnız hissettiğini belirtiyor. Dünya giderek kendini yalnız hissedenlerin gezegeni hâline gelirken, yalnızlığı nakde çevirme fırsatı da koskocaman bir sektöre dönüşüyor.
Yalnızlık ekonomisi
Bir yanda küresel boyutta bir sağlık sorunu olarak ele alınan ve mücadele yöntemleri üzerinde çalışılan yalnızlık dururken diğer yanda kendinizi nasıl yalnız hissetmeyeceğiniz üzerine vaatlerde bulunan uygulamalar ‘yalnızlık ekonomisi’nin çarklarını döndürüyor. Pandemiyle birlikte en az onun kadar popüler iki sözcük dahil oldu hayatımıza; uzaktan ve hibrit çalışma. Evden, freelance ya da hibrit çalışanların yalnız hissetmemesi için geliştirilen uygulamalar dikakt çekiyor.
Facebook WorkPlace
Kurum çalışanlarını online olarak bir araya getiren uygulama haber akışı, çoklu medya paylaşımı, canlı yayın gibi özellikler barındırıyor.
Realtime Board
Sanal tahta özelliği sunan uygulama hem kişisel hem de ekiple birlikte kullanılabiliyor. Uygulamada sohbet edebiliyor, görsel gönderimi yapabilir veya işle ilgili almış olduğunuz notları paylaşabiliyorsunuz.
Bunların yanında Skype, Google Hangouts, Zoom ve Trello da çalışırken yalnız hissetirmemek için dizayn edilen uygulamalar arasında.
İnsan kütüpahneleri
Milenyum için geri sayarken kütüphaneye gidip bizi dinlemesi için bir insan ödünç alma ihtiyacımızı karşılayacağımız döneme giriş yaptığımızı düşünmemişizdir. 2000 yılında Danimarka’da faaliyete geçen ve şimdi 85 ülkede hizmet veren İnsan Kütüphaneleri’nde birini 30 dakikalığına ödünç alabiliyor ve onunla sohbet edebiliyorsunuz.
Nine Çorbası
Hollanda’nın en büyük şehirlerinden Rotterdam’da 2013’te hayatını kaybeden bir kadının ölümünden 10 yıl sonra bulunması herkesi şok etmişti. Ülkede “Yalnızlığa Karşı Birlik” girişimi başladı pek çok adım atıldı. Ulusal posta servisi Post NL postacıların, perdelerin uzun süredir açılmaması ya da postaların birikmesi gibi ipuçlarını değerlendirerek zor durumda olduğunu düşündükleri hanelerle ilgili ihbarda bulunabilecekleri bir gönüllü programı geliştirirken markette kasiyerle sohbet etmek isteyen müşteriler, alışveriş yapmak için özel sarı şeridi kullanarak “konuşkan kasiyerlerle” yalnızlığını paylaşabiliyor. Diğer yandan Oopoeh adlı uygulama evcil hayvanlara bakmak isteyen yaşlı yetişkinleri meşgul köpek sahipleriyle eşleştiriyor. İç ısıtan en sevimli uygulama ise Ninenin Çorbası... Projede yer alan gönüllüler huzurevlerine ya da toplum merkezlerine çorba malzemelerini getiriyor ve hep birlikte pişirip yiyorlar. Sadece gençleri hedefleyen yalnızlıkla mücadele kulübü Join Us ise 77 belediyede hizmet veriyor. Ülkede her yıl Ulusal Yalnızlık Haftası’nda insanlar yalnızlık üzerine konuşmaya çağırılıyor. Ülkemizde de Üsküdar Üniversitesi beş yıldır Uluslararası Yalnızlık Sempozyumu düzenleyerek konuyu ele alıyor.
Aşk olmazsa olmaz
Bayramlarda sohbetin en koyu yerinde “Senin düğünde ne zaman halay çekeceğiz?” diyen akrabalardan kurtulduk derken dijital uygulamalar hayatımıza girdi. Tinder, OkCupid, Happn, Badoo, Coffee Meets Bagel, Hot or Not derken yerli malı yurdun malı Gönül Sohbetleri de çıkageldi. Kabul edelim çöpçatanlık uygulamalarına burun kıvıranlardansanız bu uygulamalara rahmet okutacak sarılma uygulamalarını duyduğunuz da “Yok artık” diyeceksiniz. I Need Hug adlı uygulama kötü bir günün ardından size sıcak bir gülüş ve sarılma vaadederken bonus olarak da kucaklayıcı bot danışmanın size ne kadar muhteşem olduğunuzu hatırlatacağının müjdesini veriyor! Hug Me de benzer bir diğer uygulama.
Sanal alışveriş arkadaşı
“Hangisini alsam?” gibi dertleriniz varsa hediye önerilerinden mağaza bilgisine kadar birçok konuda yardım alabileceğiniz yapay zekâ arkadaşınız Nova bu konuda size yardımcı olabilir.
“Yalnız yaşlılık ağırlıkla bir kadın sorunu”
- Yaşlı yalnızlığı ile ilgili konuştuğumuz 65+ Yaşlı Hakları Derneği Başkanı Ferhat Boratav, “TÜİK verilerine göre Türkiye’de toplam 26 milyon haneden yaklaşık 6 milyon 276 bininde en az bir yaşlı var. Bu 6 milyon 276 bin hanenin 1 milyon 632 bin 874’ünü ise tek başına yaşayan bir yaşlı fertler oluşturuyor. Tek başına yaşayan 4 yaşlıdan 3’ü de kadın. Yani yalnız yaşlılık ağırlıkla bir kadın sorunu. Yaşlıların dijital teknolojilerden tam anlamıyla yararlanamıyor olmaları bu çağda ‘Dijital yalnızlık ve yoksunluk’ demek. Buna karşı 65+ Dijital Kapsayıcılık Pprojesi’ni gerçekleştirdik. Bu eğitim modelinin bütün araçlarını web sitemizde kullanıma açtık. Kentlerimizin yaşlıların evlerinden çıkıp sosyal hayata katılmaya uygun şekilde yapılandırılması demek olan Yaş Dostu Kent kavramını savunuyoruz ve belediyeleri teşvik ediyoruz,” diyor.
“App’ler sağlam birliktelikler için bir fırsat”
- Yalnızlık dünya bilim çevrelerince en çok tartışılan konulardan biri. Lancet, yalnızlık ve sosyal izolasyonu araştıracak özel bir komite kurduğunu duyurmuştu geçtiğimiz yaz. Bunun nedeni de yalnızlığın fiziksel ve zihinsel sorunlara yol açabilecek boyutlara ulaşmasıydı. Yalnızlık bir hastalık olarak tanımlanabilir mi?
Yalnızlığı bir hastalık olarak tanımlamak benim hiçbir zaman ve hiçbir koşulda yapmayacağım bir şey. Yalnızlık değil, yalnızlık duygusudur insan için sorun olabilecek durum. Normal bir insanlık durumunun hastalık olarak tanımlanması, 20. YY’ın ikinci yarısından itibaren çokça yapılagelen bir büyük yanlış oldu maalesef. Unutkanlığın, abur cubur yemenin, yapmak istemediğimiz şeyleri ertelemenin, arada sırada abartılı içki içmenin, uzun süren bir ilişki yaşayamamanın, çok çalışmanın, aşırı spor yapmanın, spor yapmayıp kilo almanın hastalık olarak tanımlandığı bir zaman diliminde yaşıyoruz. Bu durumda bir ilişki içinde olmayıp yalnız olmanın da bir hastalık olarak adlandırılması hâliyle mümkün. Ama yalnızlık bir hastalık ve temelde bir sorun değildir. Yalnızlık bir tercih olabileceği gibi, herhangi bir ilişki yaşama konusunda beceriksizlik gösteren insanların yalnız olması gerçekten bir hastalık mıdır? Yalnız olunca neden fiziksel veya zihinsel bir sorun yaşıyor olsun ki bir insan? Bir insan yalnız olmayı bir sorun olarak tanımlıyorsa, bu durum onun mutsuz olmasına neden olabilir belki ama yalnız olmak aslında bir mutsuzluk ya da hastalık nedeni değildir. Mutsuzluk, yalnızlığa yüklenen anlam sonucunda ortaya çıkan duygudur. Yalnızlık hangi yaştan ve sosyo ekonomik sınıftan olursanız olun oldukça bireysel bir deneyim.
- Birey yalnızlığın kendisi için bir sorun olduğunu hangi durumlarda anlamalı ve bununla mücadele etmenin ana yolları nelerdir?
Eğer bir yaşantının sorun olduğunu düşünüyorsanız, o yaşantı sizin için gerçekten bir sorundur. Yalnızlığın bir sorun olduğunu nereden çıkarıyoruz? Uykuya daldığımız anda yalnızız, bu bir sorun mu? Yanımızda aşık olduğumuz kişi yatıyor olsa bile yalnız uyur, yalnız uyanırız. Yalnız olmak etrafımızda hiçbir insanın olmaması değil, varolan insanları kendimize yakın hissetmeyip yalnızlık duygusu yaşamamızdır. Yalnızlık duygusu benliğimizin silinmeye başlaması anlamına gelir bir anlamda. Öteki yoksa, ben de yoktur. Bu anlamda yalnızlık duygusu ben’in eksilmesi anlamına gelir. Eksilmek bir kısır döngüye yol açar ve birinin bize duygusal olarak ulaşmasının pek de mümkün olmamasına yol açar. Bu da yalnızlığı tek başınalığa dönüştürür, bu da yalnızlık duygusunun kapısını aralar.
- Sosyal medya uygulamaları, App’ler, yalnızlıkla mücadele konusunda artan yayınlar vs. yalnızlığın bir piyasası olduğunu söylemek mümkün mü?
Bence öyle değil. Aşk evliliği / birlikteliği denen ilişki türü insanlık tarihinde çok kısa bir zaman dilimi için geçerli olmuştur. Birliktelikler esas olarak mantık ve akılla inşa edildiğinde daha uzun süreli olur ve mutsuzluk daha az görülür. App’lerin bu anlamda daha sağlam birliktelikler kurulabilmesi için büyük bir fırsat olduğunu düşünüyorum. Çünkü insanlar büyük şehir hayatında çalışma saatlerinin uzaması, boş zamanlarını değerlendirebilmeleri için bir araya gelebilmenin maddi nedenlerle daha az mümkün olması nedeniyle yeni insanlarla tanışmakta giderek daha fazla zorlanır oldular. Teknolojinin en önemli getirilerinden birinin insanlar arasındaki uzaklığı azaltmak olduğunu düşünüyorum, genel kanının tersine. Eğer bu uygulamaları kullanırken insanlar kendilerine ve karşılarındakine dürüst ve samimi bir şekilde davranırlarsa, uygun bir partner ya da iyi bir arkadaş bulabilmeleri konusunda oldukça büyük bir avantaja sahip olurlar düşüncesindeyim.
“Büyük şehirlerdeki yetişkinlerde yalnız yaşlanma korkusu yaygın”
- Yalnızlığın yarattığı endişeye en çok kimlerde rastlıyorsunuz?
Yalnızlık diye bir şey yoktur. Yalnızlık duygusu vardır sadece. Büyük şehir insanları arasında, terapiye gelen yetişkinler arasında yalnız kalma korkusunun, yalnız yaşlanma endişesinin oldukça yaygın olduğunu söyleyebilirim. Bu nedenle 40’lı yaşlara yaklaşan kadın ve erkekler telaşla kendilerine pek de uygun olmayan birileriyle evlenip çocuk sahibi olmaya çalışıyorlar. Bu durumun önünde sonunda yalnızlık duygusunun dibine kadar yaşanacağı bir mutsuzluk nedeni olacağı oldukça açık bence.
