“Uyku süresi kişiye özeldir”

ÖZLEM ÜLKÜ - Prof. Dr. Derya Karadeniz: Uyku bozukluğu yüzde 34 oranına erişti 

Başlıca uyku hastalıkları ve sonuçları nelerdir?

Başta uyku apne sendromu olmak üzere uykuda solunum hastalıkları, yaşamı tek başına tehdit eden hastalıklardır. Başka hastalığın da ortaya çıkma olasığını artırırlar; hipertansiyonu, kalp hastalıklarını, obezite, diyabet ve inmeyi tetiklerler. 75’ten fazla uyku hastalığı var. Bunların bir kısmı yaşamı tehdit ediyor, bir kısmı yaşam kalitesini bozuyor, bir kısmı hukuki anlamda problem yaratabiliyor. Bir insanın uykusu bozulduysa; bu uykuya dalmakta zorlanma olabilir, sık uyanma olabilir, çok erken saat uyuyup uyanmama olabilir, terleme, tuvalete kalkma, yorgun uyanma, gündüz uyku gelmesi, yorgunluk gibi birçok durum olabilir. İşte bunların arkasında uyku hastalıklarını aramak lazım.

Uyku bozukluğu tanısı için nasıl adımlar izleniyor?

Şikayete bağlı olarak birincil bir uyku hastalığı durumu mu yoksa psikiyatrik bir hastalık mı olduğuna karar vermek için ön görüşme gerekiyor; buna bağlı olarak uyku tetkiki dediğimiz polisomnografi yapılıyor. “Uyuyamıyorum, hadi bir uyku tetkiki yaptırayım” gibi bir şey yok. Burada neler yer alacak planlanması gerekiyor. Ardından tüm gece boyunca başta beyin aktivitesi olmak üzere kalbe, solunuma, kandaki oksijene, karbondioksite, kol, bacak, çene hareketlerine kadar her şeyi kaydedip değerlendiriyoruz.

Son dönemde yetersiz uykunun tetiklediği rahatsızlıklar ön plana çıkıyor. Bu konuda neler söyleyebilirsiniz?

Herkesin ihtiyacı olan uyku süresi o kişiye özeldir yani herkes 8 saat uyumak zorunda değil. Ancak uyku azaldığı zaman; immün sistemimiz bozulur. Çünkü bağışıklık sisteminin normal çalışması ve bağışıklık hafızasının oluşması derin uykunun fonksiyonudur. Kalp damar sistemi bozulur. Yine obezite karşımıza çıkar, uykusuzluk şişmanlatıyor ifadesi doğru bir yerde. Çünkü yine bazı hormonlar uykuda salgılanır.

Pandeminin uyku sağlığımıza etkileri neler oldu?

Pandeminin uykusuzluk hastalığını çok kez tetiklediği belirlendi. Yapılan son araştırmalara göre uyku bozukluğu toplum genelinde yüzde 34 oranına erişti. Bu oran yüzde 10-15’i aşmazdı. Özellikle de uykuya dalmak ve sürdürmekte zorluk arttı. Eğer bir kişide kalp, şeker hastalığı, hipertansiyon, koah veya şişmanlık varsa aynı zamanda uyku apne de varsa bunların kovid enfeksiyonlarında yoğun bakıma gitme oranlarının çok arttığı netleşti. Uyku apne sendorumunun kovid riskini iki kat artırdığını biliyoruz artık.

Uyku problemi yaşayan kişiler, nerelere başvurabilir, nasıl destek alabilir?

Artık neredeyse her hastanede uyku merkezi var. Nasıl ki diğer rahatsızlıklarda uzmanlık arıyorsak uykuda da aramalıyız. Uyku merkezi ve uzmanına gidilmeli. Artık devlet hastanelerinde ve eğitim araştırma hastanelerinin neredeyse tamamına yakınında uyku merkezi var.

 Prof. Dr. Zerrin Pelin: “Yatış ve kalkış saatleri sabit tutulmalı”

n Uykusuz kalmanın bağışıklık sistemi açısından sonuçları neler?

Uyku ve bağışıklık sistemi birbirlerine bağlı olarak çalışır. Bağışıklık sistemindeki aktivasyonlar uykunun yapısını değiştirirken uyku vücudun enfeksiyonlara karşı verdiği tepkinin şekillenmesine yardım eder. Bağışıklık sistemin enfeksiyon ajanları tarafından uyarılması, uykunun süresinin uzamasına ve yoğunluğunun artmasına neden olur. Uykunun artması ise bağışıklık sisteminin güçlenmesine destek olur. Maddeler halinde sıralarsak,

1. Enfeksiyon sırasında uyku süresinin ve derinliğinin artması iyileşmenin hızlanmasına yardım eder.
2. Uyku, bağışıklık sisteminde çalışan lökositleri, lökosit ürünlerini, sitokin ve antikor oluşumunu sağlayarak enfeksiyonların gelişmesini engeller.
3. Aşı olmuş kişilerde antikor oluşumunu hızlandırır.
4. Yoğun bakımda yeterli ve kaliteli bir uykunun sağlanabiliyor olması iyileşme sürecini olumlu yönde etkiler.

Peki, uykusuzluğun tedavisinde en yeni tedavi metodları neler?

Uykusuzluk sürecinde temel problem uykusuzluğu yaratan problemi saptayabilmek ve nedene yönelik uygun tedaviyi belirleyebilmektedir. Son yıllarda özellikle davranışsal terapi yöntemleri sıklıkla uygulanan tedavi araçlarından biridir. Burada uykusuzluk probleminin zaman içerisindeki gelişimi, yatış-kalkış saatleri, gün içerisindeki faaliyetler ve yemek düzeni dahil tüm parametreler ortaya konarak kişiye özel bir program düzenlenmektedir. İlaçla tedavi gerektiren bir sorun saptandığında ise hastanın belirli bir süre ilaçla tedavi edilmesi gerekebilmektedir.

Uyku hijyeni için olmazsa olmazlar neler?

Yatış ve kalkış saatleri mümkün olduğu kadar sabit tutulmalı. Gündüz uyunmamalı, uyunuyorsa 30 dakikadan uzun olmamalı ve 12-14 saatleri arası tercih edilmeli. Kafein içeren içecekler akşam saatlerinde tüketilmemeli. Akşam yemekleri uykudan en az 4 saat önce yenmeli. Her gün en az 10 dakika aerobik egzersiz yapılmalı (yürümek, bisiklete binmek, koşmak). Bunların dışında; gün içerisinde yeterli gün ışığı alınmalı, rahatlatan bir yatış rutini oluşturulmalı (ılık duş, kitap okuma, hafif germe egzersizleri gibi), ortam ısısı 17-20 derece arasında ve karanlık olmalı, cep telefonu, TV gibi ışık veren, uyarıcı elektronik eşyalar olmamalı, yatak, yastık, yatakta kullanılan materyaller ve uyurken giyilen kıyafetler de     uygun olmalı.