Bir saat sorusu

yural@milliyet.com.tr * * *Alparslan'ın sorusu şu: "Neden saatin uzun göstergesine yelkovan, kısa göstergesine akrep diyoruz?" * * *Önce İngilizcede, Fransızcada, İtalyancada ne deniliyor diye araştırdım. Yalnız Türkçe karşılığı akrep ve yelkovan. Yelkovanla ilgili bir bilgiye ulaştım. Yelkovan Türkçe bir sözcük. Yel ile koğalamak sözcüğünden geliyor. Yel-koğan-yelkovan. Yeli kovalayan, yelin ardınca giden, boş gezen, gereksiz işlerin ardından koşan, olarak kullanılıyor. İşsiz güçsüz, başı boş dolaşan, haylaz, beceriksiz kimse anlamına da geliyor. Yelkovan saatin avare dolaşan, durup dinlenmeyen göstergesi. Bence yakışmış da... * * *Oysa akrep öyle değil. Durup bekliyor ve ağır ağır bir saatten ötekine gidiyor. Akreb, Arapçadan gelen bir sözcük; Farsça da akreb. Yani bilinen ağulu bir yaratık olan akrep. Bu küçük göstergeye neden akrep denildiğiyle ilgili bir bilgiye ulaşamadım. Hiçbir kaynakta da yanıtı yok. Eğer sizler biliyorsanız zamanımıza, yaşamımıza adını veren bu küçük göstergenin adının neden akrep konulduğunu araştırın ve bulun. Okurlarım gibi ben de çok merak ediyorum ve öğrenmek istiyorum.* * *Bazı yazar arkadaşlarımın bu konudaki yazılarını okudum. Onlara göre zaman, elimizden kayıp giden ve bir daha geri gelmeyen yaşam dilimleri. Anladığım kadarıyla "zaman öldürmek" deyiminden yola çıkarak akrebin öldürücü ağulu bir hayvan olduğu düşüncesiyle de bu küçük göstergeye bu adın konulduğu görüşündeler. * * *Bu sözcüğü kimin yakıştırdığını, ilk kez kimin koyduğunu ve ne zamandan beri bu sözcükle anıldığını ne yazık ki öğrenemedim. Oysa güneş saatinden bu yana kum saati, mum saati, su saati, mekanik saatlere kadar akrep ve yelkovan saatlerin yaşamında yoktu. Şimdi de dijital saatlerle öldüler ve artık kadranların üzerinde onların yerine sayılar yer alıyor. Üstelik de soldan sağa dönmeden,. * * *Saatlerde göstergelerin soldan sağa dönüşleriyle ilgili bilgiler güneş saatinin işleyişinden kaynaklanıyor. İlk güneş saatini Mısırlıların yaptığı ve taşın üzerindeki göstergenin güneşin doğudan batıya yaptığı yolculukta taşın toprağa düşen gölgesinin aynı yönü izlemesinden kaynaklanıyor. Gölge soldan sağa hareket ediyor. Bilim adamları şöyle söylüyor: "Eğer saat Avustralya ya da ekvatorun güneyindeki ülkelerden birinde icat edilmiş olsaydı bugün kolumuzdaki saatler de sağdan sola doğru dönecekti." * * *Her gün kolumuzda taşıdığımız, çocuklarımıza küçük yaşlarda öğrettiğimiz saat kullanma, zamanı öğrenme, zamanı okuma bilgisinin içine neden yelkovan, neden akrep denildiği kültürünü sokabilirsek onları daha meraklı, ayrıntıcı, araştırıcı, keşfedici çocuklar yapabiliriz, diye düşünüyorum. Belki de öğrendiklerimizi bu küçük detaylarda sorgulamadığımız için yeterince derinlikli bilgi birikimimiz olmuyor. Acaba şeytan detayda gizlidir, sözü biraz doğru mu? Ne dersiniz? Yanıtlarınızı bekliyorum. Eğer sözcüklerin gizemli kıyılarında dolaşıyorsanız, onlarla ilgili yazıları ve öyküleri araştırıyorsanız okurlarınız da sizin gibi düşünmeye başlıyor. Arkadaşım Alparslan Baloğlu, geçen gün bana bir soru sordu. Öyle bir soru ki, koca bir haftamı bir sözcüğün peşine taktı, girmediğim internet sitesi, bakmadığım ansiklopedi sayfası, araştırmadığım Arapça, Türkçe, etimoloji sözlüğü kalmadı.