Kuşlar uçarken yönlerini nasıl bulur?
24.03.2025 - 14:40 | Son Güncellenme:
Kuşlar rengarenk tüyleri, güçlü ve bir o kadar narin fiziksel özellikleriyle uçma yetisine sahip canlıların başında geliyor. Uçarken havanın oluşturduğu sürtünme kuvvetini kanat çarptıklarında oluşan itme kuvvetiyle dengeleyen canlılar, bulutların arasında yükselip kilometrelerce uzağa göç edebiliyor. Peki ama nereye gideceklerini nereden biliyorlar?
SOSYAL İPUÇLARI
Sosyal ipuçları kuşlara yön bulmada yardımcı olabilir. Görsel belirteçler, özel sesler, farklı kokular gibi ipuçlarından yararlanabilirler. Peki kuşlar uçarken yönlerini nasıl bulurlar?
YÖN BULMADA BİYOLOJİK PUSULA
Alman kuş bilgini Gustav Kramer ekim aylarında yakaladığı Avrupa sığırcıklarını altı şeffaf, yuvarlak, boş kafeslere koymuştu. Kuşların kafesi nereye döndürülürse döndürülsün güneşe doğru yöneldiğini görülmüştü. İlkbahar aylarında ise bu kuşlar kuzeye doğru yöneliyordu. Kramer, güneş ışığının yönünü döner aynalar ile 90 derece değiştirdiğinde ise kuşlarında 90 derece yönünü değiştirdiğini görmüştü. Bunun gibi çalışmalarla kuşların gündüz güneşe, gece ise ay ve yıldızlara göre istikametlerini bulabildikleri kanıtlandı. Bunların yanında güneşi, ayı ve yıldızları göremese de günümüzde kuşların dünyanın manyetik alanının kuvvet çizgilerine göre kendi durumlarını tespit ederek yön bulduğu anlaşılıyor.
Yapılan davranışsal deneylerden elde edilen bilgilere göre manyetik alandaki çok küçük değişiklikler bile kuşların yön bulma kabiliyetleri üzerinde etkili. Kuşların bu manyetik alan ile yön bulmalarını sağlayan şeyse kafalarındaki ferromanyetik taneciklerdir. Bu tanecikler demir açısından zengin olan manyetittir. Yani, Fe3O4!
Kuşlar, dünyanın manyetik alanının kuvvet çizgilerine göre kendi durumlarını tespit ederek doğru yön bulabilir. Kafalarının içinde pusula görevi gören ferromanyetik tanecikler sayesinde ne kötü hava şartları ne de bulutlar yönlerini bulmalarını engelleyemez. Ancak eğer kuşların başına kuvvetli bir mıknatıs bağlanırsa yönlerini kaybederler. Çünkü mıknatısın oluşturduğu suni alan, doğal manyetik alanın değişmesine neden olur.
KOKU DUYULARINDAN YARARLANIYORLAR
Kuşların koku alma yetileri asgari 700 km’ye kadar olan mesafelerde yön bulma için vazgeçilmez bir yardımcıdır. Kuşlar havadaki zerrecikleri algılamakta ve konumlarını belirlemekte oldukça başarılıdır. Yapılan araştırmalarda koku duyuları ortadan kaldırılmış güvercinlerin yuvalarını bulamadığı görülmüştür.
GÖÇMEN KUŞLAR NASIL YÖN BULUR?
Oldukça küçük olan Söğütbülbülü kuşundan dev leyleklere kadar sayısı 50 milyarı bulan kuşun göç ettiği tahmin ediliyor. Bu kuşlar her sene vakti geldiğinde üreme ve kışlama bölgeleri arası uzun seyahatler yapar. Kuşlar, serbest bırakıldıkları noktadan bağımsız belirli sabit bir yönde uçabilir ve bu noktayı kendi yuvaları ile ilişkilendirebilirler. Böylece hangi yönde uçmaları gerektiğini saptayıp rotalarını uçuş boyunca korur.
Kuşlar gelişmiş hava tahmin yetenekleriyle çok hafif barometrik basınç değişimlerini bile fark edip fırtınaları önceden sezebilir. Üstelik keskin görme yetileri de vardır. Güvercinlere yapılan deneylerde polarize ve ultraviyole ışınları da görebildikleri anlaşılmıştı. Kuşlar bu özelliklerinden denizlerin üzerinden uçarken yararlanıyor. Ayrıca göç eden bir kuş çok uzaklardaki bir fırtınanın veya gök gürültüsünün sesini de duyabilir. Bu yetiler, kuşların yön bulmalarında başlıca yardımcılarıdır.
