Okula ilk adım fobiye dönüşmesin

MİNE ÖZDEMİR- Uzun yaz tatilinin ardından birçok öğrenci okula uyum sorunu yaşayabiliyor. Okula gitmek istememek, sürekli ağlamak, kendini hasta hissetmek, öfkelenmek bu sorunların başında geliyor. Yoğun bir kaygı ve korkudan kaynaklanan ve beraberinde okula gitmeyi reddetme boyutuna gelen bu duruma okul fobisi deniliyor. Genellikle okula başlangıçta ortaya çıktığı gibi okul fobisinin altında öğretmen ve arkadaş ilişkisinden boşanmaya kadar birçok neden yatabiliyor. Peki, okul fobisi karşısında aileler, çocuklarına nasıl yaklaşmalılar, hangi durumlarda uzmanlardan destek almalılar? Tüm bu soruları Biruni Üniversitesi Psikolojik Danışma ve Rehberlik Ana Bilim Dalı Dr. öğretim üyesi Duygu Dinçer’e yönelttik.

SALDIRGAN TUTUM SERGİLENİYOR

*Okul fobisi nedir?

Okul fobisi, öğrencilerin okula gitme durumu ile karşı karşıya kaldığında gözle görülür organik bir neden olmaksızın aşırı korku, sinirlilik, hasta hissetme hali vb. belirtiler sergilemesi; okulda olmakla ilgili yoğun bir kaygı ve korku duyması ve okula gitmeyi reddetmesidir. Genç nüfusta yaklaşık yüzde 2-5 oranında görülen okul fobisi, 5-15 yaşları arasında yaygındır.

*Hangi belirtilerle ortaya çıkıyor?

Okul fobisine sık sık karın ağrısı, mide bulantısı, sabah kusması, baş dönmesi, terleme, titreme, sık tuvalet ihtiyacı, öfke nöbetleri psikolojik zorlukların ve astım, egzama gibi fizyolojik rahatsızlıkların eşlik ettiği görülüyor. Çocuklarda ayrıca solgun, endişeli, üzgün ya da kızgın bir ruh hali de gözlenebiliyor. Fakat aile evde kalmasına izin verdiğinde bu tepkiler hızla ortadan kaybolabiliyor. Evde kalmaya izin verilmeyip ikna ya da zorlama yoluyla okula gönderildiklerinde ise çocuklar farklı tepkiler verebiliyorlar. Kimi çocuklar okulda saldırgan davranışlar sergilerken kimileri de içe çekilebiliyor; akranları ve öğretmenleriyle ilişki kurmaktan kaçınabiliyor.

BİRÇOK NEDENİ VAR

*Okul fobisinin altında neler yatıyor?

Okul fobisinin nedenleri çeşitlilik gösteriyor. Bunlardan ilki ayrılık kaygısına bağlı kaçınma tepkileridir. Örneğin çocukların anne-babaları ile bağımlılık ilişkisi içinde olmaları halinde okul fobisi geliştirdikleri görülebilir. Ayrılık kaygısı, bazen sevilen bir aile ferdinin kaybını takiben de gelişebilir. Örneğin kovid-19 döneminde aileden birinin entübe olduğu ya da vefat ettiği durumlar ayrılık kaygısına bağlı olarak gelişen okul fobisinin bir örneği olabilir. Okulda, okul servisinde ya da dijital alanda akran zorbalığı; arkadaşlar, öğretmenler ya da diğer okul personeliyle yaşanan olumsuz ilişki deneyimleri; iletişim problemleri ve sosyal kaygı yaşantıları da okul fobisinin bir nedeni olabilir. Başarıya ve mükemmelliğe aşırı vurgu yapan bir okul kültürü, öğretmen tutumu da başarısızlık korkusunu tetikleyerek okuldan kaçınma davranışıyla sonuçlanabilir. Göçe bağlı sebeplerle ortaya çıkan dil ve kültür farklılıkları; akranların ayrımcı ve dışlayıcı tutumları rol oynayabilir. Çocuklar evde oyun oynamak, sosyal medyada vakit geçirmek gibi benzeri durumlar daha cazip geldiğinden okula gitmeyi reddedip, evde kalmak isteyebilir. Ayrıca yeni bir kardeşin dünyaya geldiği, kıskançlığın yoğun olduğu aile iklimlerinde okula gitmek ebeveynin ilgi ve sevgisini kaybetme düşüncesiyle eşleşerek okul fobisini tetikleyebilir. Boşanma da çocuğun okula gitme isteğinin önüne geçebilir.

‘AİLELER SORUNLA MÜCADELEDE SABIRLI OLMALI’

*Hangi aşamaya gelindiğinde çocuğu okuldan almak gerekir?

Zorunlu olmadıkça bu yola başvurmamak gerekiyor. Genellikle çocuğun, yavaş yavaş artırılan süreler boyunca okulda bulunmasına, okulla duygusal bir bağ kurmasına yardımcı olacak stratejiler izlenmektedir. Çocuğu okuldan almak onun yaşamını çok etkileyecek bir karar olduğu için uzmanlarla istişare etmeden alınmaması gerekir. Bu tür kararlar okul fobisine nevrotik bazı durumlar eşlik etmesi ve bu durumun ayrı bir psikolojik desteki gerektirmesi durumunda aile, okul ve psikolojik yardım profesyonellerinin ortak kararıyla alınabilir.

*Bir sonraki yıla nasıl hazırlanmalı?

Çocuk okuldan uzak kaldığı süreçte bütüncül bir yaklaşımla hareket edilmeli. Çocuğun ihtiyaçlarına uygun bireyselleştirilmiş eğitim planı hazırlayarak evde desteklenmesi ya da evde ders veren bir öğretmen yoluyla akademik açıdan güçlendirilmesi önemli. Bu, çocuğun öğretmenler ve akademik ortamlarla olumlu çağrışımsal bağlar kurmasına da katkıda bulunabilir. Çocuğun duygusal ve sosyal becerilerinin artırılması, bu yolla arkadaşlık ilişkileri kurmada psikolojik kaynaklarının geliştirilmesi de önemli. Ayrıca sanat ve spor faaliyetleriyle fiziksel ve estetik becerileri açısından da güçlendirilmeli.

Görmezden gelinmemeli

*Çocuk okula gitmek istemezse aileler ne yapılmalılar?

Çocuklar, ebeveynlerinin kaygılarını yansıtabiliyorlar. Kaygının kökeni çocukta değil ebeveynde de olabiliyor. Dolayısıyla ayrılık kaygısına bağlı olarak ortaya çıkıyorsa önce kaygının ailenin kendisinden mi yoksa çocuktan mı kaynaklandığını incelemesi önemli. Ayrıca çocuk zorla okula götürülmemeli, bu durum okullla ilgili olumsuz çağrışımları güçlendirir.

*Hangi durumlarda bir uzmana başvurulmalı?

Okul fobisinin önüne geçmek için ailenin, sınıf öğretmeni ve okul psikolojik danışma ve rehberlik servisiyle iletişime geçip süreç hakkında bilgi vermesi ve alması gerekir. Öğretmen ve aile ile çocuğun okul fobisiyle başa çıkmada nasıl bir yol izleneceğine dair ortak bir yol haritası belirleyebilir. Psikolojik danışmanının yönlendirmesi halinde bir ruh sağlığı profesyonelinden destek alınabilir. Tedavide en sık davranışçı ya da bilişsel davranışçı, oyun ve aile terapilerine başvurulmakta.