Mukataa Nedir? Osmanlı'da Mukataa Sistemi Nasıl Uygulanmıştır?

Mukataa devlette harcamalar için kurulmuş olan bir kurumdur. Osmanlı döneminde yaşamış olan maliyeciler bu kurum aracılığı ile devletin nakit ihtiyacı, özel sektörlerin finansman sürecine dahil olması, iç borçlanma gibi konular için Mukataa kurumunu kullanmışlardır.

Mukataa Nedir?

Mukataa, kelime anlamı olarak kesişmek ya da birbirinden kesilmek gibi anlamlara gelmektedir. Ancak Osmanlı'da bu kelime değişik anlamlarda kullanılabiliyordu. Kelimenin ekonomik anlamı ise, devletin yıllık gelirinin peşin para karşılığında kiraya verilmesidir. Mukataa gelirleri kimseye nakit bir şekilde verilmezdi. Bunun yerine divan-ı hümayuna aktarılmaktaydı.

Miri arazi sisteminin bulunduğu her yerde devletin nakit para ihtiyacının karşılanması amacı ile mukataa usulünden faydalanılmıştır. Bu siste oldukça eskidir. Emeviler döneminden beri bu şekilde uygulanmaktadır. Yine aynı şekilde Selçuklu Devleti de Mukataa Sistemini kullanmıştır.

Mukataa kısaca devlet hazinesinin gelir kaynağı olarak düşünülebilir. Bu sistem devletin arazileri ya da gelirinin bir bedel karşılığı kiraya verilmesi şeklinde açıklanabilir. Bu sistemde geçici devir işlemleri de yapılabilmektedir.

Osmanlı'da Mukataa Sistemi Nasıl Uygulanmıştır?

Devletin gelir getiren kaynaklarının kiralanması işlemini mültezim ismi verilen kişiler gerçekleştirmekteydi. Mültezim bir kişi olabileceği gibi ortaklık ya da birkaç mukataa toplanarak birine verilmesi şeklinde de olabilirdi. Bunun yanında toprak gelirlerinin tamamı direkt hazineye eklenirdi.

Özellikle İslam Devletlerinde mukataa sistemi uzun süreler kullanılmıştır. Osmanlı da ise mukataa devlet gelirlerinin tahsilinin yapılması ve bunun yanında tekel olmuş kuruluşların işletme hakkından devlete düşen payın alınması şeklinde yürütülmekteydi. Eğer devlet gerekli görürse tüm ticari, zirai ve sınai kuruluşu mukataa konusuna dahil edebilme yetkisine sahipti.