NASA, birkaç yılda bir karakteri değişen ikili yıldız sistemini ortaya çıkardı

ABD Havacılık ve Uzay Dairesi'nin (NASA) Chandra X- Işını Teleskobu, meşhur "Dr. Jekyll ve Mr. Hyde" romanında olduğu gibi "kişiliğini hızla değiştiren" bir ikili yıldız sistemi keşfetti.

"Terzan 5 CX1" adıyla tanınan ikili yıldız sistemi, Dünya'dan 19 bin ışık yılı uzaklıktaki Terzan 5 adlı küresel yıldız kümesinde bulunuyor.

Terzan 5 CX1 bir nötron yıldızı (Dev bir yıldız, Tip II, Tip Ib veya Tip Ic bir süpernova olarak patladıktan sonra geri kalan kısmın kendi içine çökmesiyle nötron yıldızı oluşuyor) ve daha küçük Güneş'e benzer bir yıldızdan meydana geliyor.

NASA'nın Chandra X-Işını Gözlemevi ve Ulusal Bilim Vakfı'nın Karl F. Jansky Çok Büyük Teleskop Dizgesi'ni kullanan gökbilimciler bu ikili yıldız sistemindeki yıldızların karakteristik özelliklerini birkaç senede bir değiştirdiğini keşfetti.

10 yıldan fazladır toplanan gözlem verileri, sistemdeki nötron yıldızının daha düşük kütleli diğerinin yakınında yörüngede döndüğünü gösterdi. Kütlesi daha büyük olan nötron yıldızı diğer yıldızdan çektiği maddeleri çevresindeki toplanma diskine aktarıyor. Bu disk de Chandra Teleskobu'nun tespit ettiği X ışınlarını yayıyor.

Bu aşamada ikili, Düşük Kütleli X-Işın Çiftleri olarak anılıyor. Ancak yörüngedeki toplanma diskinde bulunan materyal nötron yıldızına doğru spiral çiziyor ve giderek hızlanarak onu bir "milisaniye atarcaya (pulsar)" dönüştürüyor. Birkaç yıl sonraysa iki yıldız eski hallerine geri dönüyor.

NASA yetkilileri yaptıkları açıklamada "Nötron yıldızı yaklaşık 16 kilometre genişliğe ulaşana dek giderek hızlanarak dönüyor. Saniyede birkaç yüz kez dönmeye başlıyor. Sonunda madde akışı yavaşlıyor ve kalan maddeler nötron yıldızının fırıl fırıl dönen manyetik alanı tarafından süpürülüp temizleniyor ve bir milisaniye atarcaya dönüşüyor" dendi.

Elde edilen veriler yıldızın davranışının birkaç yılda bir değiştirdiğini gösterdi. Chandra, 2003'te parlak renkli X-Işını yayılımları yakalamış ve bu Terzan 5 CX1'in Düşük Kütleli X-Işın Çiftleri gibi davrandığını ortaya koymuştu.

Ancak Chandra'nın 2009'dan 2014'e kadar olan verileri bu kez Terzan 5 CX1'in 10 kat daha soluk olduğunu gösterdi. Bu arada da Çok Büyük Teleskop Dizgesi'nin 2012 ve 2014 arasında Terzan 5 CX1'ten gelen radyo dalgalarını kaydetti. Bu veriler de iki yıldızın bir milisaniye atarcaya dönüştüğünü ve uzaya madde yaydığını doğruladı.

Chandra, Terzan 5 CX1'i 2016'da tekrar incelemeye başladığında yıldızlar çoktan Düşük Kütleli X-Işın Çiftleri haline geri dönmüş, parlak X ışınları yayıyordu.

NASA'nın açıklamasında bu davranışların ikili yıldız sistemlerinde nadiren görüldüğü ve normalde Düşük Kütleli X-Işın Çiftleri'nin milisaniye atarcaya (pulsar) dönüşümünün birkaç milyar yıl aldığı belirtildi.

Şu ana kadar bu "kimlik değiştiren" yıldızlardan sadece 3 tane tespit edilmiş durumda.

Araştırmacılar Terzan 5 CX1 hakkında yapılacak incelemelerle hem bu yıldızlar hakkında hem de genel olarak yıldızların ölümü hakkında daha fazla bilgi edinmeyi umuyor.

Kaynak: Independent Türkçe