‘Mermer’den sert tartışma!

Seray Şahinler - Yunanistan’dan 19. Yüzyıl’ın başında İngiltere’ye götürülen ve 1816’dan beri British Museum bünyesinde olan “Elgin (Parthenon) Mermerleri” iki ülke arasındaki diplomatik krizi büyütüyor. İngiltere Başbakanı Rishi Sunak, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile salı günkü görüşmesini, Elgin Mermerleri’nin iadesi konusundaki tartışma nedeniyle iptal etti. Miçotakis, Sunak yerine Başbakan Yardımcısı Oliver Dowden ile alternatif görüşme teklifini de reddetti ve tarihi mermer heykeller “siyasi restleşme” meselesine döndü.

İki ülke arasındaki krizin nedeni olan Elgin Mermerleri, bir zamanlar Atina akropolü üzerinde, Milattan Önce 5. Yüzyıl’da inşa edilen ve Tanrıça Athena’ya ithaf edilen Parthenon Tapınağı’nın dış cephesini süsleyen bir dizi heykelden oluşuyor. Antik Yunan’ın en ihtişamlı eserlerinden olan mermerler, 1801-1816 tarihleri arasında İngiltere’nin Osmanlı sarayındaki büyükelçisi Lord Elgin döneminde İngiltere’ye götürüldü.

İzinli mi izinsiz mi?

Fakat Lord Elgin’in mermerleri kaçırarak mı yoksa Osmanlı’nın izniyle mi İngiltere’ye götürdüğü tartışmaları sürüyor. British Museum’a göre, Lord Elgin eserleri, dönemin padişahı III. Selim’in fermanına dayanarak yasal yollarla götürdü. İngiliz kaynaklarına göre, 1801’de yayımlanan bir fermanla Lord Elgin’e Parthenon mermerlerini İngiltere’ye götürme izni verildi.

British Museum tarafından 1816’da 35 bin sterline satın alınan eserler, 1832’de inşası biten Elgin salonunda sergilenmeye başlandı. British Museum’un envanterinde mermerler için şu ifadeler yer aldı: “19. Yüzyıl’ın başlarında Osmanlı İmparatorluğu 350 yıl boyunca Atina’nın yönetim otoritesiydi. Lord Elgin, İngiltere’nin Osmanlı İmparatorluğu Büyükelçisi’ydi ve Parthenon ile ilgili araştırma izni için yetkililere dilekçe verdi. Kendisine izin verildi ve 1801 - 1805 yılları arasında yetkililerin gözetimi altında hareket eden Elgin, heykellerin yarısını Parthenon’un kalıntılarından çıkardı. Ayrıca Akropolis’teki Erechtheion, Athena Nike Tapınağı ve Propylaia gibi diğer yapılardan heykel ve mimari unsurların kaldırılması için izin aldı. Elgin’in tüm antika koleksiyonu daha sonra Britanya’ya nakledildi.”

Bağışlandı mı?

Ancak o dönemde Osmanlı’nın Elgin’e Akropolis için sadece araştırma yapma iznini verdiğini, dolayısıyla mermerlerin kaçırıldığını savunan tarihçiler de var. Mermerlerin Osmanlı tarafından bağışlandığı iddiaları da bulunuyor. Tarihçi Prof. Dr. İlber Ortaylı 2021’de yayımlanan bir yazısında “Bugün Britanya Müzesi bunların Osmanlı İmparatorluğu tarafından bağışlandığı bahanesini ileri sürüyor. Tartışılır bir gerçektir, noksan bilgilere dayanıyor” demişti.

Yunan medyasından Sunak’a: Fare suratlı

İngiltere Başbakanı Rishi Sunak’ın Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile arasında Elgin Mermerleri nedeniyle doğan gerginlik, Yunan basınında çok sert karşılık buldu. Yunan basını, Miçotakis ile görüşmesini iptal eden Rishi Sunak için “Britanya’nın fare suratlı başbakanı”, “Ayıp sana Mr. Sunak” manşetleri atarak, “Bücür, kafir” gibi ağır ifadelere yer verdi.

Yunanistan iadesini istiyor

Yunanistan, 1983’ten beri mermerlerin peşinde, İngiltere’nin bu tarihi eserleri ait olduğu ülkeye iade etmesini istiyor. Dönemin kültür bakanı olarak görev yapan oyuncu Melina Mercouri tarafından gündeme getirilen iade tartışmasında 40 yılda dünya kamuoyunun desteğini alan Yunan yetkililer, taleplerini gündemden düşürmüyor. Bu konuda Miçotakis, İngiliz yetkililerle gizli görüşmelere de imza atıyor.

Geçen yıl kamuoyuna yansıyan görüşme haberinin ardından Rishi Sunak’ın sözcüsü bir demeç vermiş ve müzenin dilediği görüşmeyi yapabileceğini fakat yasaların koleksiyonlardan herhangi bir nesneyi satmalarını veya bağışlamalarını engellediğini söylemişti. İngiltere bu yıl yaptığı bir başka açıklamada yasanın değişmesinin mümkün olmadığını ve iki ülke arasında alternatif anlaşmaların yapılabileceğini belirtti.

Sunak ile Miçotakis arasındaki gerginliğin mermerlerin akıbetini nereye taşıyacağı ise belirsiz. Yunanistan bu süreçte diğer Avrupa müzelerindeki parçaları toplamaya devam ediyor. Papa Francesco geçen yıl Vatikan Müzeleri’ndeki antik Parthenon kalıntılarını Yunanistan’a iade etme kararı almış ve tapınağa ait üç parça Yunanistan’a iade edilmişti.