Çölün ortasında, Çin Seddi'ni aratmıyor! Yapımı 7 yıl süren duvarın akıbeti
Günümüzde dünyanın birçok bölgesinde sınır anlaşmazlıkları ve ihtilaflı topraklara rastlamak mümkün. Bu alanlardan biri de Afrika’nın kuzeybatı ucunda bulunuyor. Batı Sahra, sadece uzun yıllardır süren bir anlaşmazlığa değil, bu anlaşmazlık sonucunda modern tarihin en uzun askeri tahkimatlarından biri olan Fas duvarına da ev sahipliği yapıyor. Peki, bu duvar neden inşa edildi?
Derleyen: Oğuzcan Atış / Milliyet.com.tr - Son günlerde Fransa ve Cezayir arasındaki diplomatik ilişkiler, Fransa’nın Cezayir’de kurduğu sömürge yönetimini sonlandırdığından bu yana en ciddi gerilimlerinden birini yaşıyor. İki ülke arasındaki ilişkileri kopma noktasına getiren olayların başlangıcı ise Temmuz 2024’te Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'un Batı Sahra sorunu konusunda yaptığı konuşmaya ve aldığı kararlara dayanıyor. 
Emmanuel Macron, Temmuz 2024'te Fas'ın Batı Sahra üzerindeki egemenliğini resmen tanımış, 30 Temmuz'da Fas Kraliyet Sarayı'na gönderdiği mektupta, Fransa'nın Batı Sahra'daki Fas egemenliğini desteklediğini belirtmişti. Yaşanan bu gelişmelerin ardından Cezayir Dışişleri Bakanlığı yazılı açıklama yaparak, Paris Büyükelçisi Said Musa'yı geri çekme kararı aldıklarını duyurmuştu. İki ülke arasındaki ilişkiler o günden bu yana daha da kötüye gitti. Peki bu sorunları başlatan, uzun yıllardır sonuca ulaşmamış olan ve neredeyse Çin Seddi'ni aratmayan Afrika’da dünyanın en uzun askeri tahkimatlarından birinin yapılmasına neden olan Batı Sahra meselesi tam olarak ne?
1975’TEN BERİ ÇÖZÜLEMEDİ
Günümüzde Afrika kıtasının kuzeybatısında, Atlantik Okyanusu kıyılarında bulunan Batı Sahra bölgesi, Fas ve Cezayir arasında uzun süredir çözüm bulunamayan bir sorun olarak biliniyor. Bu sorunun başlangıcı ise 1975 yılına dayanıyor. Olay, İspanya'nın 1975 yılında sömürgesi olan Batı Sahra’dan çıkmasıyla başladı. 1976 yılında Sahra Demokratik Arap Cumhuriyeti olarak ilan edildi ancak bu karar, bölgenin tarihsel olarak kendi toprağı olduğunu savunan Fas tarafından asla tanınmadı. Ayrıca bölgenin güneyi için de Moritanya’nın bazı talepleri bulunuyordu.
Batı Sahra duvarı belirli aralıklarla kurulan gözlem noktalarıyla destekleniyor
Fas ve Moritanya’nın bu taleplerine karşılık Batı Sahra’da gerilim tırmandı. ‘Yeşil Yürüyüş’ olarak adlandırılan ve Fas’tan yola çıkan 350 binden fazla sivilin Batı Sahra’ya yürümesi olarak tanımlanabilecek gösteriyle birlikte Polisario Cephesi, Cezayir’in de desteğiyle silahlı mücadele kararı aldı. Yaşananlar, bölgede bulunan binlerce sivilin Cezayir sınırına yığılmasıyla daha da büyük bir soruna dönüştü.
Günümüzde hâlâ çözüme ulaşmamış olan Batı Sahra meselesinde Fas ve Cezayir arasında fikir ayrılığı mevcut. Fas, Batı Sahra sorununun çözümü için “genişletilmiş özerkliği" önerirken, Fas’ın Batı Sahra’yı ilhak etmesini yeni bir yayılmacılık politikası olarak gören Cezayir tarafından desteklenen Polisario ise bu bölgenin kaderinin tayini için referanduma gidilmesi talebinde bulunuyor. Polisario’nun ana karargahı ve Batı Sahra’dan gelenleri barındıran mülteci kampları Cezayir’in sınır bölgelerinde bulunuyor. Cezayir resmi olarak Polisario’ya destek verdiğini kabul etmemiş olsa da Fas, durumun bu şekilde ilerlediğini savunuyor.
Batı Sahra bölgesinin yer altı kaynakları oldukça zengin olduğu tahminler arasında. Daha önce yapılan çalışmalarda Batı Sahra’nın dünyanın en büyük fosfat rezervlerine sahip bölgelerinden biri olduğu tespit edilmişti. Altın, gümüş ve bakır gibi değerli madenlere ev sahipliği yaptığına yönelik raporlar olan bölgenin yer altı suları bakımından da zengin olduğu belirtiliyor. Deniz kıyılarında ise doğal gaz ve petrol rezervlerinin bulunduğu düşünülüyor.
ÇÖLÜN ORTASINDA BULUNAN ‘ÇİN SEDDİ’
Fas, Moritanya ve Polisario Cephesi’ne bağlı güçler arasında yaşanan silahlı çatışmalar uzun süre boyunca devam etti. Moritanya, 1979 yılında bölgedeki toprak iddialarından vazgeçerek kendi sınırlarına çekilince Fas, Moritanya’nın boşalttığı alanları da kendi kontrolüne aldı. Ancak çatışma alanı genişledikçe iki tarafın verdiği kayıpların sayısı da artıyordu. 1980’li yıllara gelindiğinde Fas, Polisario Cephesi’nin artan saldırılarına karşı dünyanın en büyük askeri tahkimatlarından birini inşa etme kararı aldı.
Geniş çöl bölgelerinde yaşanan çatışmalardan kaynaklanacak yıpranmaları en aza indirmek isteyen Fas, 1980 yılında yaklaşık 7 yıl sürecek olan büyük bir inşa projesine başladı. On binlerce asker, mühendis ve yerel işçinin görev aldığı Batı Sahra Duvarı ya da diğer adıyla Fas Savunma Duvarı’nın kum tepeleri, beton siperler, hendekler ve dikenli tellerden oluşan, belirli aralıklarla gözetleme kuleleri, kontrol noktaları, radarlar ve karakollarla desteklenen 2 bin 700 kilometrelik bir hat olarak inşa edilmesi planlandı. İnşaat yaklaşık 7 yıl sürdü. Batı Sahra duvarı tamamlandığında, Fas bölgenin büyük bölümünü kontrol altına aldı.
Bölgede yaşanan çatışmalar önemli ölçüde azaldı ama mevcut sorunlar hâlâ çözülemedi. 1991’de Birleşmiş Milletler’in aracılığıyla ateşkes sağlanarak bir referandum düzenlenmesi planlandı ancak Fas ve Polisario arasındaki anlaşmazlık nedeniyle referandum yapılmadı. 2020’de ise çatışmalar tekrar başladı. Ağustos 2021'de Cezayir, Fas ile diplomatik ilişkilerini tamamen kesti ve Fas’ı "düşmanca eylemler" ile suçladı. Fas, Cezayir'in Polisario Cephesi'ne verdiği desteği Fas'a karşı bir tehdit olarak görüyor ve bu sebeple iki ülke arasındaki ilişkiler yüksek bir tansiyonda seyretmeye devam ediyor.
