Ümit Özat sahada neden fenalaştı?

Ünlü futbolcu Ümit Özat’ın sahada aniden yere yığılıp kalması milyonlarca sevenini derin bir üzüntüye boğdu.  Çok şükür ki, kısa zamanda Ümit’in iyi olduğu haberi geldi. Birkaç gün sonra, televizyondaki sağlıklı görünümüyle sevenlerinin içini daha da rahatlattı. Ne yazık ki bu tip hikâyelerin sonu, her zaman Ümit’in tedavi edilebilir durumundaki gibi tatlıya bağlanmıyor.
Sahada bayılmalar çoğunlukla susuz kalma, güneş çarpması gibi basit nedenler sonucu ortaya çıksa da, ender olarak, altta yatan ciddi kalp hastalığının ilk ve son belirtisi olabilir. Spora başlamadan, yapısal bir kalp hastalığı olup olmadığını saptamak trajedileri önlemenin tek yoludur. 

Kalp kası kalınlığı
Spor sahasındaki ani baygınlık ve ölüm nedenlerinin başında, genetik bir bozukluğun sonucu oluşan kalp kasının kalınlaşması gelir. Kalp kasının kalınlaşan bölümü, kanın aorta damarına atılmadan önce geçtiği koridoru daraltır. Kan akımını kısıtlayan bu durum eforla daha da ağırlaşır. Spora başlamadan yapılacak sistematik taramalarda, ya kalpte duyulan bir üfürüm ya da EKG’deki bir anormallik bu kişilerin tespitine fırsat verir. Şüphe duyulan kişilerde yapılacak eko testi, teşhis koydurur. 




Anormal koroner damarlar
Kalpten çıkan ana atardamar aortanın ilk iki dalı, kalbi besleyen sağ ve sol koroner damarıdır. Ender de olsa bazı insanlarda soldan çıkması gereken damar sağ taraftan çıkar ve akciğere giden büyük damarın arkasından ve aortanın önünden geçip besleyeceği bölgeye ulaşır. Ağır efor sırasında genişleyip gerilen iki büyük damar, arada kalan sol koroner damarı sıkıştırıp daraltır. Anormal koroner damarı olanların çoğunda hiçbir belirti yoktur. Bir kısmında ise zaman zaman gelen göğüs ağrısı, nefes darlığı gibi şikâyetler vardır. Bilgisayarlı tomografi ile kalbin resmini çekmek kolayca teşhis konulmasını sağlar. 

Kalp kasının iltihaplanmasıDaha önce sağlam teşhisi konulan genç bir sporcuda, yeni bir kalp hastalığı ortaya çıkarsa ilk akla gelen kalbin virüs enfeksiyonu sonucu iltihaplanmasıdır. Bu hastalık bazen kalp kasını zayıflatıp genişletse de, bazı kişilerde kalp, bir sürü testte  normal gibi görünebilir. MR görüntülemesi kalp kasındaki iltihap hakkında fikir verebilir.  Bu da yeterli olmazsa alınacak küçük bir parça (kalp kası biyopsisi) teşhise yardımcı olur.  Bu hastaların çoğunda tam iyileşme sağlanabildiği için dikkatli bir takipten sonra tekrar spora dönmeleri mümkündür. 




Kalp kasının zayıflayıp  genişlemesi
Kalbin sağ alt odasının duvarının yağ dokusuyla dolup zayıflaması uzun süre hiç belirti vermeyebilir. Antreman sırasında çarpıntı veya bayılma hissi ilk şikâyet olabilir.  Kalbin MR ile görüntülenmesi teşhis koydurur.  Kalp kasının daha sıkça rastlanan bir hastalığı da çoğu zaman neden olduğu bilinmeyen kas zayıflığı ve bunun yol açtığı kalp büyümesidir.  Öldürücü çarpıntılara yol açan bu durum, çoğu zaman belirti verse de bazen kendini ilk kez sahada, oyun sırasında aniden gösterebilir. 

Kalp kapak ve damar hastalıkları
Ender de olsa, daha önce fark edilmemiş kalp kapak hastalıkları efor sırasında tehlikeli belirtilerle ortaya çıkabilir. Bazı genetik hastalıklarda kalpten çıkan aortanın duvarı hiçbir belirti vermeden incelip genişler. Ağır eforla yırtılan duvar, telafisi mümkün olmayan bir felakete yol açabilir. Sporcunun ciddi bir taramadan geçirilmesi bu hastalıkların önceden teşhis edilmesini sağlar. Sahada yıkılıp kalan genç sporcunun az ihtimalle de olsa damar sertliğine bağlı kalp krizi geçiriyor olabileceğini de düşünmek gerekir. Kalbin kasları, kapakları, damarları kusursuz olsa da, elektrik sistemideki hassas dengelerin bozulması öldürücü çarpıntılara yol açabilir.  EKG’deki küçük anormallikler bu ender ama ciddi hastalıklar hakkında ipucu verir. 

Felaketi önlemek mümkünMilyonlarca gencin hepsini ayrıntılı testlerle inceleyemesek de temel sağlık kontrolünden geçirebiliriz. Bu kontrollerde  göğüs ağrısı, aşırı nefes darlığı, çarpıntı, baş dönmesi, baygınlık gibi şikâyetler olup, ailede genç yaşta kalp hastası olan, genç yaşta ölen varsa teşhise ilk adım atılmış olur. Doktor muayene sırasında kalpte üfürüm duyarsa, nabız ve tansiyonda anormallik saptarsa sporcunun sahaya çıkmasını engelleyip bir trajediyi önleyebilir. Özellikle Avrupa’da sporcuların sağlık taramalarında muayeneye ek olarak mutlaka EKG çekilmesi de tavsiye ediliyor. İtalya’da yapılan bir araştırma EKG çekimini de içeren ve tüm sporculara uygulanan taramanın son 20 yıl içinde spor sahalarındaki ani ölümleri yüzde 90 oranında azalttığını gösterdi.   

Hazır olunması gerek
Hayatı tehdit eden çarpıntıları teşhis edip müdahale etmek için sadece birkaç dakikalık bir zaman olduğu düşünülecek olursa hazırlığın ne kadar önemli olduğu ortaya çıkar.  Yetişmiş ve her türlü acil müdahale için provalarla eğitilmiş sağlık elemanlarının saha kenarında hazır beklemesi, solunuma yardım etmek ve kalp çarpıntısını derhal düzeltmek için gerekli araç gerecin her zaman el altında bulundurulması, ölüm kalım mücadelesinde yaşamı galip taraf yapabilir. Bu hazırlık şartı yalnız profesyonel takımlar için değil, amatör sporcular için de geçerlidir.