Kopan elektrik kabloları sonucu kalpte blok
Otobüs durağında beklerken birdenbire fenalaşıp yere yığılan Hadiye Hanım’ı taksiye koyup acil polikliniğe getirmişler. Hadiye Hanım, ne oldu diye soran doktora, durakta başının döndüğünü ama sonrasını hatırlamadığını, gözlerini takside açtığını söyledi. Son haftalarda, zaman zaman baş dönmesi ve bayılma hissi olduğunu ekledi. O sırada çekilen elektrokardiyo-gramına (EKG) bakan acil servis doktoru, hemen kardiyoloji nöbetçi hekimine haber verilmesini istedi. Hadiye Hanım’a dönüp kalbinde blok olduğunu ve pil takılması gerektiğini söyledi.
Kalbin elektrik kabloları
Kalbin kasılıp içindeki kanı vücuda atabilmesi için her vuru için uyarılması gerekir. Bir kıvılcım gibi olan elektrik uyarısı, kalbin sağ üst katının tavanına yakın bir bölgesinden çıkar. Kalbin aküsü denilebilecek yerden çıkan uyarı, özel kablolar aracılığıyla üst kat duvarlarını uyarıp iki kat arasındaki dağıtım merkezine gelir. Burada biraz durakladıktan sonra kalın bir kabloyla aşağı kata doğru yol almaya başlar. Kısa süre sonra sağ ve sol karıncığın kaslarına gitmek üzere ayrılan iki kablodan ilerlemeye başlar. Böylece elektrik uyarısı özel kablolar tarafından kalp kasına ulaştırılır. Bu kablolar incelir veya koparsa elektrik hızla yayılamaz veya tamamen durur. Bu duruma “kalp bloğu” denir. Çeşit çeşit blok vardır. Nasıl ve ne hızla tedavi edil-mesi gerektiği bloğun yerine ve şiddetine bağlıdır.
Normal çalışan bir kalpte elektrik akımı düzenli bir biçimde tüm kalbe yayılır. EKG ile elektriğin yayılması kağıt üzerine çizdirilir. Üst katlar uyarıldığında küçük bir tümsek (sarı), alt katlar uyarıldığında dikenimsi çizgiler (yeşil) oluşur. Bu çizgilerin arası elektriğin ne hızla yol aldığını gösterir.
Tam blok
Hadiye Hanım’ın kalbinin alt katlarına elektrik götüren kablo kopmuş. Yukarıdan gelen elektrik uyarıları aşağıya inemiyor. Üst ve alt katlar arasındaki elektrik bağlantısının tamamiyle koptuğu duruma “tam kalp bloğu” veya “üçüncü derecede kalp bloğu” denir. Bu durumda elektrik uyarısı karıncıkların duvarına ulaşamadığı için kalp de kasılamıyor. Karıncıkların kası, iş başa düştü diye, kendi kendine uyarı çıkarmaya çalışıyor. Ama aşağı kat dakikada ancak 20 - 30 uyarı çıkarabildiği, bazen onu da yapamadığı için vücuda yeteri kadar kan atılamıyor. Önce baş dönmesi, bitkinlik ve fenalık hissi gelir. Beyne giden kan azaldığı için kısa süre sonra hasta yere yığılır, bilinci kaybolmuştur. Çoğu kez, aşağı katların can havliyle çıkardığı uyarılarla kalp dakikada 20 -30 kere atmaya başlar. Böylece az da olsa kan beyne ulaşır. Yere yatan hastanın beynine ayakta olduğu zamana göre biraz daha fazla kan gider. Çünkü zaten az ve düşük basınçlı olan kan bir de yer çekimiyle savaşmak zorunda kalmaz. Hasta iyileşmese de Hadiye Hanım’ın takside gözlerini açması gibi ayılır ama hâlâ çok bitkin ve halsizdir.
Ana kablo koptuğunda, üst kattan gelen uyarılar (sarı tümsekler) aşağıya iletilmiyor (yeşil diken yok). Alt kattan 5 saniye sonra bir uyarı çıkıyor, ama yetmiyor. Önce başı dönen hasta sonunda bayılıyor.
Blok, ama daha hafif
Hadiye Hanım’ın son haftalardaki baş dönmesi ve bayılma hissi muhtemelen kablonun inceldiği ama tam kopmadığı zamanlardaki şikâyetleri. Üst kattan gelen elektrik uyarıları alt kata her defasında iletilemese de bazıları aşağıya inip kalbin kasılmasını başlattığı için Hadiye Hanım fenalaşsa da bayılmamış. “İkinci derece-de kalp bloğu” denilen bu tip elektrik ileti bozuklukların-da üst kattan gelen iki, üç, bazen dört uyarıdan biri ancak alt kata iletilir. Karıncıklar ne kadar az uyarılırsa kalp o kadar yavaş atacağından şikâyetler de ona göre artar.
Blok ana kabloda değil, dallardan birinde
Eğer elektriki uyarının bloke olduğu yer ana kabloda değil de iki daldan birindeyse, buna “dal bloğu” denir. Yukarıdan gelen her uyarı aşağıya ulaşır, ama bu yolculuk daha uzun zaman alır. Çoğu zaman özel bir tedaviye gerek yoktur. Ama yakından izlemek gerekebilir.
A- Sol karıncığı uyaran kablo koptuğunda (sol dal bloğu) elektrik önce sağ sonra sol karıncığı uyarıyor. Her sarı tümseğe bir yeşil diken cevap veriyor. Yeşil diken daha kalın, çünkü karıncıkların uyarılması daha uzun zaman alıyor.
B- Sağ dal bloğunda uyarı, soldan başlayıp sonra sağa geliyor.
Ya kalbin aküsü bozuksa?
Kalpteki elektriki faaliyetlerin kaynağı ve hakimi olan akümülatörün tıbbi adı sinüs düğümüdür. Bir anlamda kalbin, kendi doğal pili. Sağ kulakçığın tavanında hiç yorulmadan tüm hayatımız boyunca çalışır. Aşağı yukarı her saniyede bir uyarı çıkarır. Yürüyüp, koştuğumuzda hızlanır, uyuduğumuzda biraz yavaşlar.
Bazen akünün takati tükenir, aksamaya başlar. Arada duraksar. Ya da çıkardığı uyarıları çevresine yayamaz. Bu durumda yukarı odaların başka bir yerinden, bir odak işi üstlenip uyarı çıkarmaya çalışır. Bu devralma çok zaman alır veya uyarılar çok yavaş olursa, yine baygınlık hissi, hatta bilinç kaybı oluşabilir.
Kalbin aküsü uyarı çıkaramıyor. Kulakçıkların kası da hasta, ancak 4-5 saniye sonra başka bir odaktan uyarı çıkarabiliyor. Alt katlar hemen cevap veriyor, ama kalp hızı çok yavaş. Önce baş dönmesi sonra baygınlık.
Blok neden olur?
Kalbin hemen her hastalığı kalp bloklarına neden olabilir. Kalp dışı hastalıklar da bazen elektriki ileti yollarını etkileyip bloklara yol açabilir.
İleti bozukluğuyla karşılaşınca ilk akla gelip gözden geçirilmesi gereken unsurların başında alınan ilaç gelir. Çarpıntıları önleyen ilaçlar, bazı tansiyon düşürücü ilaçlar, psikolojik problemler için alınan ilaçların bazıları, hatta bazı göz damlaları bile bloklara yol açabilir.
Kalbimizi denetim altında tutan sinir sistemimiz kalbimizi bazen hızlandırır. Korktuğumuz, heyecanlandığımız zaman kalbimizin hızlı çarpmasının nedeni budur. Buna karşılık bazı durumlarda, kalp hızı yavaşlar. Örneğin, ard arda öksürdüğümüzde veya hapşırdığımızda veya kusma hallerinde nabzımız yavaşlar. Bazı insanlarda bu tepki çok aşırı olur ve kalp iyice yavaşlar, baygınlıklara neden olabilir.
Kan görünce bayılanlar, ani ve şiddetli bir ağrıya maruz kalınca fenalaşanlar buna örnektir.
Ne yapmak gerek?
Tedaviyi planlamak için, blok nerede, ne şiddette, altta yatan düzeltilebilecek bir kalp hastalığı var mı sorularına cevap aramak gerekir. Kalpteki blokların bir bölümüne hiç bir tedavi gerekmez. Hadiye Hanımın başına gelen durumlarda ise hemen müdahale edip pil takmak lazımdır. Pil nedir, niye takılır konularına gelecek hafta değineceğiz.