Kolesterol düşürücü statinlerin yan etkileri

Kolesterol düşürücü ilaçlar, özellikle statin ailesine mensup olanlar, kalp damar hastalıklarına karşı verdiğimiz savaşta en önemli silahlarımız arasındalar. Dünyanın dört bir yanında, birçok merkezde, onbinlerce farklı bilim adamının yaptığı araştırmalar,  bu ilaçların yararını kanıtladı. Dünyada en yaygın kullanılan ilaçlar arasında olan statin grubu ilaçlar, ilaç şirketlerine her yıl milyarlarca lira kâr sağlıyor.  Kolesterol düşürücü tedavi yalnız kalp hastalarına değil, sapasağlam görünse de kriz geçirme riski yüksek olanlara da veriliyor. Bu kadar yaygın kullanılan hapların yararları açık. Ya yan etkileri?
Birçok hastanın “İlaç almasam olmaz mı? Bu ilaçlar karaciğeri bozuyormuş, kas erimesi yapıyormuş” diyerek endişelerini dile getirdiklerini hatırlıyorum. Her ilaç gibi statinlerin de yan etkileri var. Tabii ki, her tedaviye başlarken yapılması gereken; sağlayacağı yarar, maruz bırakabileceği zarar hesabının iyi yapılması lazım. Bu hesabı yaparken söylentilere, komşunun dediğine değil,  bilimsel verilere bakmak gerekir. 


‘Bu ilaçlar karaciğeri bozuyormuş’
Statin grubu ilacı alan yüz kişiden bir veya ikisinde karaciğer enzimi denilen maddelerde yükselmeler görülüyor. Yale Üniversitesi’nin doktorları, yaklaşık 75 bin hastayı içeren 35 araştırmayı bir araya getirip sonuçlarını incelediler. Bu çalışmaların hepsinde statin alanlarla almayanlar uzun süre takip edilmişlerdi. Statin alan grupta her 70 hastadan birinde, boş hap alan kontrol grubunda ise her 90 kişiden birinde bu yükselme saptandı. Bu da gösteriyor ki, kan tahlillerinde görülen değişikliklerin sadece çok küçük bir bölümü ilaca bağlı. Bu enzim yükselmeleri, ilaç dozu azaltılınca veya kesilince normale dönüyor. Daha da önemlisi, şimdiye kadar tıp literatüründe, statine bağlı olarak ortaya çıktığı ispatlanmış kalıcı ciddi bir karaciğer hastalığı vakası yok. Karaciğer tahlillerindeki yükselme çoğu zaman ilk üç ay içinde görülüyor ve ilacın dozu yüksekse görülme şansı az da olsa artıyor.  Birçok hekim bu verilere dayanarak, ilk aylardan sonra eğer kan tahlillerinde bir değişiklik yoksa uzun süre düzenli aralıklarla izlemenin gerekmediğini düşünüyor. Karaciğer hastası olanlara, çok ileri evrede değilseler, düşük dozda statin grubu ilaç veriliyor. Doktorlar karaciğer hastalarında, bu grup ilaçtan birini seçerken, ilacın vücuttan atılırken karaciğerden geçip geçmediğine bakarlar.

On beş yıl önce yayınlanan ilk büyük statin araştırmasında kalp hastalarında kriz geçirme ve ölüm riski ciddi olarak azaldı. Kas erimesi onbinde birden enderdi ve karaciğer enzim anormalliği yüzde bir iki düzeyindeydi.


Kas ağrıları
Statin grubun ilaç alanlarda en sık rastlanan yakınma kas ağrıları. Her ne kadar, yapılan araştırmalarda bu şikâyetler yirmi kişiden birinde görüldüyse de, çoğu hekim her on hastadan birinin ağrıdan şikâyet ettiğini söylüyor. Kas ağrısı olanların yüzde 99’undan fazlasında altta yatan ciddi bir kas problemi yok. Hayatı tehdit edici kas erimesi ise yüzbinde bir görülen bir yan etki. Ağrı, çoğu zaman bacaklarda olsa da, her tarafının ağrıdığından yakınan hastalar da oluyor. Ağrı yüzünden ilacı bırakan hasta sayısı oldukça az ama yok değil. Yüksek dozda ilaç alanlarda ağrı daha sık görülüyor. Bazen de diğer bazı ilaçlarla beraber alındığında ortaya çıkıyor. O nedenle doktorlar bu ilaçları verirken, hastanın başka bir hastalığı var mı, başka hangi ilaçları alıyor diye sorarlar. Hastanın kolesterol düşürücü ilaç alması mutlaka gerekiyor, fakat kas ağrısı ve zayıflığı nedeniyle alamıyorsa ne yapmak gerek? İlaç bir süre için kesildikten sonra aynı aileden başka bir statin seçilip, düşük dozda , haftada bir veya iki gün verilerek tedaviye tekrar başlanır. Duruma göre ilacın alınma sıklığı artırılır. O da olmazsa statinler kadar etkin olmasa da bağırsaktan kolesterolün emilimini azaltan ilaçlarla tedavi yoluna gidilir.


Statinler kanser yapıyor mu?
Basında zaman zaman bu kolesterol ilaçlarının kanser yapıcı etkileri olduğunu iddia edenlerin çıktığını görmüşsünüzdür. Bu iddiaları ciddiye alan bilim adamları gerçekten böyle bir tehlike var mı sorusuna, ellerindeki çok zengin veri bankasını kullanarak cevap vermeye çalıştılar. Karşılaştırmalı 14 büyük araştırmadaki ilaç veya boş hap verilen doksan bin hasta bu yönden titizlikle incelendi. Ortalama 5 yıllık izlemeden sonra, statin ilacı alan her yüz kişiden altısında kanser görüldü. Boş hap (plasebo) alanlarda da bu oran tıpa tıp aynıydı. Denilebilir ki, beş yıl kısa bir süre. 1990’larda yapılan iki araştırmanın on yıllık takip sonuçları açıklandığında, statin alanlarda kanser oranlarında hiçbir artış görülmedi. Bunun tersine, bu ilaçların akciğer, kalın bağırsak ve diğer bazı kanserleri önlediği yolunda yayınlanan bilimsel makaleler var. Öyle anlaşılıyor ki statinleri kanser korkusu olmadan alabiliriz. 



Dünyanın dört bir yanında birçok (l) merkezde yapılan araştırmalarda doksan bin hasta titizlikle incelenip izlendi. Statin alanlarla boş hap alanlar arasında kanser  ve ciddi kas problemleri açısından hiçbir fark yoktu.

Kırmızı mayalı pirinç
Bir hafta önce bilimsel bir tıp dergisinde, kolesterolün doğal bir maddeyle nasıl düşürülebileceğini gösteren bir makale yayınlandı. Kırmızı mayalı pirinç Çin’de yüzyıllardır kullanılan bir madde. Uzakdoğu’da, insanların sağlıklı kalmak için, vitamin gibi aldığı bu destek ürününün kolesterol düşürücü özelliği olduğu söyleniyordu. ABD’deki bir hastanede doktorlar, kolesterolü yüksek olup kas ağrıları nedeniyle statin grubu ilaç alamayan 62 hasta üzerinde bir araştırma yaptılar. Hastaların yarısına kırmızı mayalı pirinç hapı diğer yarısına ise boş hap verdiler. Yaklaşık altı ay sonra kolesterol değerlerine tekrar baktıklarında, kötü kolesterolün ortalama 163’den 128 miligrama düştüğünü gördüler. Halbuki, boş hap alanlarda, diyet yapmalarına rağmen, kötü kolesterol düzeylerindeki düşüş çok daha azdı. Küçük bir çalışma olması nedeniyle kesin sonuç olarak kabul edilmese de heyecan verici bir bulgu. Kırmızı mayalı pirincin bu etkisinin nereden geldiğini yakından inceleyen bilim adamları içinde az miktarda da olsa lovastatin denilen statin ilacının aynı ana maddesini buldular. Eldeki bilgiler ilgi çekici olsa da ilaç sayılmayan bu ürünün kontrol ve denetlenmesinin çok üstünkörü olduğu unutulmamalı. Kısacası, kırmızı mayalı pirincin yaygın olarak kullanılmasını tavsiye etmek için daha çok erken.



Yüzyıllardır yemeklere katılarak kullanılan kırmızı mayalı pirinçten destek ürünü olarak kullanılan haplar da üretilmektedir.