Bacaklardaki pıhtıyı nasıl önleriz?

Bacağından kaynaklanan pıhtının akciğerine atması nedeniyle hayati tehlike içinde olan Şahin Bey’in yavaş yavaş iyileştiğini gören doktorları rahat bir nefes aldı. Doğrusu endişe etmekte haklıydılar çünkü, akciğer damarlarının pıhtı tıkacıyla tıkanması Türkiye’de her yıl onbinlerce hayatın sönmesine yol açıyor. Birçok hastada daha önce hiçbir belirti vermeden ortaya çıkan ve öldürücü olabilen bu olayı zamanında teşhis edip tedavi etmek her zaman mümkün değil. En doğrusu işlerin bu aşamaya gelmesini önlemek. Bunun için de, kimin hangi şartlarda tehdit altında olduğunu bilmemiz gerekli.
Toplardamarlarda ve akciğerde pıhtı oluşma riskinin en yüksek olduğu kişiler, hastanede yatan hastalar. Ameliyat olan hastaların riskinin yükseldiğini biliyoruz. Bazı ameliyatlarda bu risk çok daha yüksek. Örneğin kalça ameliyatı olan her 40 kişiden birinde akciğerlerde pıhtı tıkacı görülüyor. Bu ameliyat kırık içinse bu risk daha da yüksek. Kalp krizi veya inme sonucu hastaneye yatırılanlarda, kanser tedavisi görenlerde de risk yüksek. Bunun yanı sıra ileri yaşlarda tehlike daha da artıyor.
Doktorlar hastanede yatan her hastanın pıhtı riskini yukarıdaki kıstaslara göre değerlendirir. Yüksek riskli olanlara ameliyattan hemen önce veya hemen sonra pıhtı önleyici ilaç başlarlar. Çoğu zaman iki haftalık bir tedavi yeterli olur. Ama risk çok yüksekse; mesela, şeker hastalığı olan, şişman, 65 yaşında bir kişi düşüp kalçasını kırarsa tedavinin dozu ve süresini değiştirmek gerekir.
Amerika Birleşik Devletleri’nde yeni bir uygulamaya başlandı. Hangi sebeple hastaneye yatırılmış olursa olsun bir hastanın bacağında hastaneye yattıktan sonra pıhtı oluşursa, bu durum hastanenin ihmali olarak görülüyor ve devlet sigortasının hasta için ödeyeceği paradan kesinti yapılıyor. Böylece, bir anlamda doktorlar tedbir almaya zorlanmış oluyor. 



Bacaklara otomatik masaj
Pıhtı önleyici ilaç alamayan veya ek koruyucu tedbir gerektiren hastalar için başka seçenekler de var. Bunlardan biri; yatan hastalarda tansiyon ölçme aletine benzer aletlerin kullanılması. Her iki bacağa ayak bileğiyle diz arasındaki bölgeyi çepeçevre saracak şekilde yerleştirilen kuşaklar otomatik bir hava pompası ile sık sık şişirilip indirilir. Bacaklara dışarıdan uygulanan baskıyla toplardamarlarda kanın akışı hızlandırılarak pıhtı oluşumunun önlenmesine çalışılır. Ayrıca bu uygulamanın vücudun doğal pıhtı çözücü kabiliyetini de arttırdığı biliniyor.
Bu cihazlar özellikle pıhtı oluşma riski orta düzeyde olan hastalarda kullanılıyor. Heparin gibi pıhtı önleyici ilaçların kullanılamayacağı durumlarda, çok önemli bir ihtiyacı karşılıyorlar. Buna en güzel örnek beyin ameliyatları. Pıhtı önleyici ilaç verildiğinde kanama olursa, telafisi mümkün olmayan beyin hasarı oluşabilir. Bu nedenle pıhtıdan korunmak için ilaçsız bir yöntem gerekli. Otomatik baskı uygulayan aletler bu amaç için bire bir.
Bu cihazların en iyi tarafı hiçbir yan etkileri görülmediğinden, hemen hemen herkeste kullanılabilir olmaları. Uygulamaya hasta hastaneye yatar yatmaz başlanır. Üç gündür yataktan çıkmayan bir hastada pıhtı oluşmuş olabileceği hatırlanmalıdır. Bu süreden sonra başlanacak otomatik masaj, pıhtıyı yerinden oynatabilir. Kaş yapayım derken göz çıkartmış oluruz.

Otomatik olarak havayla şişip inen aletler, toplardamarlardaki kan akımını hızlandırıp pıhtı oluşmasını engeller.


Yolcular ne yapsın?
Uzun uçak veya otobüs yolculuklarından sonra bacakta pıhtı oluşma riskinden geçen yazımda söz etmiştim. Kendisinde veya ailesinde Şahin Bey gibi daha önce pıhtı geliştirmiş olanlarda, pıhtılaşmaya genetik eğilimi olanlarda, sigara içenlerde, doğum kontrol hapı veya östrojen içeren ilaç alanlarda, hamilelerde, şeker, kalp ve kanser hastalarında, bacaklarında varis olanlarda, şişmanlarda ve yaşlılarda yolculuk sırasında pıhtı tehlikesi yüksektir.
İşin ilginç yanlarından biri, bacaklarında pıhtı oluşanların çoğunda hiçbir şikâyetin bulunmaması. Fransa’da yapılmış bir araştırmada, sekiz saatten fazla yolculuk yapmış 116 kişinin bacakları ultrasonla muayene edildi. 12’sinde toplardamarlarda pıhtı saptandı. Hem de hiçbir şikâyetleri yokken. Yüzde 10 gibi yüksek bir oran. Peki ne yapsak da bu dertten korunsak?
Uzun yola çıkarken içinde rahat hareket edilebilen elbiseler giymek, vücudu sıkan kemer, korse gibi şeylerden kaçınmak, vücudun susuz kalmaması için yol boyunca bol bol su içmek, alkolden uzak durmak gibi uygulaması kolay önlemleri herkesin akılda tutmasında yarar var. Alkol, ayrıca uyku ve uyuşukluk yaratacağı için de kullanılmamalıdır. Çünkü yolculuk sırasında alabileceğimiz en etkin önlem harekettir. Her bir - iki saatte bir kalkıp bir kaç dakika yürümelidir. Eğer arabayla seyahat ediliyorsa mutlaka durup arabadan çıkmalı ve yürünmelidir. Yerimizde otururken de bacaklarımızdaki kan dolaşımını artırmak için yapabileceğimiz hareketler vardır. Her saat, 4 - 5 dakika süreyle yapılacak ayak ve bacak egzersizleri kan dolaşımını artırarak pıhtı riskini azaltır. Ayak bileğimizi her yöne haraket ettirerek egzersize başlayabiliriz. Sonra ayak ucumuza basıp topuklarımızı kaldırarak, topuklarımızın üstüne basıp ayak parmaklarımızı kaldırarak yapacağımız hareketleri her saat tekrarlamalıyız. 




İster arabayla ister uçakla seyahat edelim, bir iki saatte bir kalkıp yürüyerek, otuduğumuz yerde saatte bir, ayağımızı her yöne haraket ettirrerek, ayak ucumuza basıp topuklarımızı kaldırarak, topuklarımızın üstüne basıp ayaklarımızı kaldırarak egzersiz yapabiliriz.


Varis çorabı giymeli mi?
Bacağı sıkıca saran ve basınç uygulayan çoraplar ilk çıktığında kaba ve kalın zor giyilen çoraplardı. Şimdi gayet şık ve ince olan bu çoraplar uyguladıkları basınç derecesine göre çeşit çeşit. Diz altına kadar gelen orta derecede baskı uygulayan varis çoraplarının uzun yolculuklarda pıhtı oluşmasını önlediğini gösteren araştırmalar var. Bu konuda yapılmış on karşılaştırmalı araştırmanın tümüne bakıldığında bacaklarda pıhtı oluşma riskinin on kat azaldığını görüyoruz.
Şahin Bey hastaneden çıktıktan sonra altı ay süreyle pıhtı önleyici ilaç kullanmaya devam edecek. Uzun süre oturması gereken seyahatlerde yukarıdaki tavsiyelere uyacak ve varis çorabı kullanacak. 




Varis çorabı genişleyip görevini yapamaz hale gelmiş toplardamarları, çepeçevre uyguladığı basınçla toparlayıp kan akımını hızlandırır.