Aort anevrizması
Cemil Bey’in yeğeni Levent Bey dört yıl önce çalışmakta olduğu banka kapandığı için işinden olmuştu. O zamandan bu yana istediği gibi bir iş bulmak için çalmadığı kapı kalmamış. Nihayet Türkiye’de de şubeleri olan yabancı bir bankada müdür olarak işe alınmıştı. İşe başlama hazırlıkları sırasında sağlık kontrolu yaptırması gerekiyordu. Banka doktorunun incelemeleri sırasında çekilen akciğer filminde aort damarının genişlemiş olabileceği söylenmiş.
Hayatı boyunca hiçbir önemli hastalık geçirmediğini, kendini çok iyi hissettiğini söyleyen 35 yaşındaki Levent Bey, telaş içinde ne yapması gerektiğini soruyordu.
Önce, röntgen filiminde görülen bu anormalliğin neye bağlı olduğunu saptamak için bilgisayarlı tomografi çekildi. Kalpten çıkan ana atardamarın genişlemiş olduğu doğrulandı. Bir bahçe hortumunun zayıflayan bölümünün balonlaşmasına benzer bu genişlemeye tıpta “aort anevrizması” adı verilir. Bilgisayarlı tomografi filmlerini inceyen radyoloji uzmanı, Levent Bey’i yollayan doktora bilgi vermek üzere telefon ettiğinde, doktorun ilk sorusu anevrizmanın yani balonlaşmanın nerede başlayıp nerede bittiğiydi. İkinci sorusu da anevrizmanın ne kadar büyük olduğu, çapının ne olduğuydu. Durumun aciliyetini değerlendirmek, daha başka inceleme gerekiyorsa yapmak, daha da önemlisi tedavinin nasıl olacağına karar vermek için bu özelliklerin bilinmesi şarttır.
Dört yıl önce çekilmiş olan akciğer filmiyle (solda) karşılaştırıldığı zaman yeni filmde (sağda) göğsün ortasındaki beyaz gölgede bir genişleme olduğu açık. Okların gösterdiği genişleme anevrizmaya bağlı.
Aort damarı
Aort damarı kalpten çıktıktan sonra boyna doğru ilerler, bu bölümün adı “çıkan aort”tur. Sonra bir yay gibi arkaya ve sağa kıvrılıp omurgamızın önünden aşağıya karnımızın arkasına kadar gider. Levent Bey’in anevrizması aort kökünü, yani başlangıcını ve çıkan aortu içine alıyordu. Çoğu zaman, bu bölgede görülen anevrizmalar damar duvarının zayıflaması sonucu ortaya çıkar.
Damar duvarının zayıflığı Marfan hastalığı denilen genetik bir anormallikten kaynaklanıyor olabilir. Bazı kimselerde, aort anevrizması, aort kapağının doğuştan olan bozukluğu ile birlikte görülebilir. Doğumsal bir anormallik varsa bilinmesi önemlidir, çünkü tedavini şekli ve zamanı buna bağlıdır.
Doktoru hastada genetik bir anormallik olmadığını saptadıktan sonra dikkatini anevrizmanın boyuna çevirdi. Bilgisayarlı tomogrofide yapılan ölçümlerde aortun en geniş yerinde çapı 4.6 cm olarak bulundu. Normal bir yetişkinde bu genişlikteki bir anevrizma için henüz ameliyat gerekmez. Genellikle çapı 5.5 cm’ye ulaşan anevrizmanın ameliyatla onarılması gerekir. Eğer altta yatan Marfan hastalığı gibi genetik bir anormallik varsa veya aort kapağı doğuştan anormalse (iki yaprakçıklı kapak) daha erken ameliyat etmek gerekir. Bu hastalarda aort genişlemesi 5 cm’ye ulaşınca cerrahla görüşmenin zamanı gelmiş demektir. Bu söylediğim sınırlar genellemelerdir. Tabii ki her hastada ayrı ayrı karar vermek gerekir.
Kısaca BT denilen bilgisayarlı tomografinin güzelliği, insan vücuduna istediğimiz açıdan bakabileceğimiz kesitleri sağlamasıdır. Bir ekmeği bütün halinde alıp enine, boyuna veya yanlamasına istenen yerden kesip, kesitine bakmak gibi. Bu iki resimde göğsün yandan kesiti görülüyor: Solda normal bir aort damarı başlangıcından karın içindeki bölümüne kadar görülüyor. Sağda ameliyat edilecek genişliğe ulaşmış anevrizma çıkan aortu tutmuş, diğer bölümleri normal.
Anevrizma ameliyatı
Ameliyatta aortun balonlaşan bölümü kesilip çıkarılır, yerine normal bir aort damarı boyutlarında sentetik bir kumaştan yapılmış bir tüp takılır. Eğer anevrizma aort kapağını da etkilemiş ve bozmuşsa o zaman içine yapay kapak yerleştirilmiş bir tüp kullanılır. Cerrahlar mümkün olduğu ölçüde hastanın kendi kapağını korumaya çalışırlar, bazen onarırlar. Açık kalp ameliyatı yöntemiyle gerçekleştirilen bu işlemler ülkemizdeki birçok merkezde başarıyla uygulanmaktadır.
Levent Bey’in anevrizmasında şimdilik ameliyata gerek olmadığına karar verildi. Ama düzenli aralıklarla izlenmesinin çok önemli olduğunun altı çizildi. İzlemede amaç; anevrizma büyürse, zamanında yakalayıp ameliyatla tedavi etmek. Takip edilmeyecek olursa giderek büyüyen aort bir gün yırtılıp öldürücü bir tablo yaratabilir.
Ameliyat gerektiğinde, cerrahlar aortun genişlemiş kısmını çıkarıp yerine özel kalın bir kumaştan yapılmış bir tüpü dikerler.
Nasıl izleyelim?
Doktorları Levent Bey’e altı ay sonra tekrar gelmesini, aortunun tekrar görüntülenip ölçüleceğini söylediler. Eğer hızlı bir ilerleme olursa ameliyatı düşünecekler. Yoksa durumuna göre altı ay veya bir yıl sonra tekrar muayeneye çağıracaklar. Hastanın ne tür bir görüntüleme yöntemiyle izleneceği bir ölçüde yaşına bağlıdır. Genç ve orta yaştaki hastaların yıllarca izlenmesi gerekebileceği için yan etkisi en az olan bir yöntemin kullanılmasında yarar var. Röntgen ışınlarının birikici etkisi göz önüne alındığında, yıllar içine her altı ayda veya yılda bir görüntülenmesi gereken kişilerde MR (MRI) tercih edilir.
İlaçla tedavi mümkün mü?
Aort anevrizmasının büyümesini yavaşlatmak için, varsa, yüksek tansiyonun mutlaka kontrol altına alınması gerekir. Anevrizma neye bağlı olursa olsun, yüksek tansiyon damarın genişlemesini artırır. Eğer her kalp atımında aort duvarına büyük bir dalga gibi çarpan kanın darbesi hafifletilirse, süreç yavaşlatılmış olur. Bu amaç için en uygun tedavi aracı, beta bloker dediğimiz ilaç grubudur. Marfan hastalığına bağlı olan aort anevrizması olanlarda bu konuda bir araştırma yapıldı. Beta bloker grubu ilaç verilen hastalarda, boş ilaç verilenlere göre, damardaki genişlemenin yavaşladığı, yırtılmaların daha az olduğu ve ölüm oranlarının düştüğü görüldü.
Günümüzde, ileri ameliyat teknikleriyle, çıkan aort anevrizmaları çok düşük bir riskle ameliyat edilebilmektedir. Yeter ki acil bir durum oluşmadan yakalanabilsin. Doktorları Levent Bey’i yakından takip ederek acil bir problemin gelişmesine olanak tanımayacaklar ve zamanı geldiğinde de ameliyat edip tehlikeyi tümüyle ortadan kaldıracaklar.